Mavzu: Sahxsni shakllantirishda musiqaning roli

20-asrda musiqa va ta'lim
20-asrda musiqa taʼlimi va tarbiyasining yorqin tushunchalaridan biri nemis faylasufi va oʻqituvchisi Rudolf Shtaynerning kontseptsiyasi boʻldi. R.Shtayner bolalarning musiqiy tarbiyasiga alohida e'tibor bergan.
Qo'shiq aytish, cholg'u asboblarini chalish, sinf orkestri va turli ansambllarni tashkil qilish, evritmiya bolaning hayotini har kuni to'ldirdi. R. Shtayner musiqa bolalarni «chuqurlashtiradi», deb hisoblardi, bolaning badiiy-estetik tarbiyasi asosiy fanlar bo'yicha ta'limni yoki sinfdan tashqari mashg'ulotlar mazmunini to'ldiradigan mustaqil tarmoq emas.

U har bir darsga, har bir darsga organik ravishda kirib borishi, uni o'ziga xos san'at asariga aylantirishi kerak. R. Shtayner kontseptsiyasida eng muhimi butun o'quv jarayonini estetiklashtirish va musiqiy ta'limda faollik yondashuvi to'g'risidagi qoida edi.

Musiqa o'qituvchilari
Aristoteldan boshlab pedagogik konsepsiyalarda bayon etilgan ilk musiqa ta’limi va tarbiyasi g‘oyalari zamonaviy musiqa ta’limi uchun ham dolzarbdir. Erkin ta'lim vakili, o'qituvchi, faylasuf, shifokor Mariya Montessorining pedagogik faoliyati ham erta musiqiy ta'limda muhim o'rin tutadi. U bolaning ovozi, eshitish, vosita qobiliyatlari rivojlanishining nozik davrlarini isbotladi va tasvirlab berdi. Masalan, M. Montessori 3-5 yoshni ovoz rivojlanishining sezgir davri deb hisoblagan. M. Montessori maktabidagi biron kun ham qo'shiqlar, raqslar, musiqalarsiz o'tmagan, chunki uning fikricha, musiqiy ta'lim bolaning tabiiy ehtiyojlari bilan chambarchas bog'liqdir.

Atoqli olim-pedagog V.A. Suxomlinskiy shuningdek, bolaga musiqiy ta'limni erta bolalikdan boshlash kerakligini ta'kidladi. Aynan shu davr musiqaga qiziqish uyg'otishning eng maqbul davri bo'lib, u xarakter xususiyatiga, insonning tabiatiga aylanishi kerak. Suxomlinskiyning fikriga ko'ra, "Musiqiy ta'limsiz bolaning har tomonlama aqliy rivojlanishi mumkin emas". Uning pedagogik kontseptsiyasida musiqaga shaxsning gumanistik asoslarini shakllantirishda yetakchi rol berilgan. Uning fikricha, "maktabdagi o'quv jarayoni madaniyati ko'p jihatdan maktab hayoti musiqa ruhi bilan to'yinganligi bilan belgilanadi. Gimnastika tanani to'g'rilaganidek, musiqa ham insonning ruhini to'g'rilaydi."

Ko‘plab madaniyat arboblari musiqa qobiliyatlarini rivojlantirishda atrof-muhitning ustuvor ahamiyati haqida gapirdilar. Shunday qilib, 19-asr avstriyalik bastakor va estetik olim D. Shubart shunday taʼkidlagan edi: “Musiqiy isteʼdod insonning tabiiy neʼmatidir. Uning qanday rivojlanishi faqat inson o'sadigan muhitga bog'liq ". Amerika estetik tarbiya nazariyasi klassikalaridan biri V.Louenfeld san’at orqali ta’limning asosiy maqsadini “san’at terapiyasi orqali shaxs va atrof-muhitning hissiy muvozanatini o’rnatish”ni belgilab berdi. Olimning fikricha, "san'at orqali terapiya"ning eng erta qo'llanilishi hissiy energiyani cheksiz ravishda erkin chiqarishni ta'minlaydi, bu esa odamning atrof-muhitga ko'proq moslashishiga imkon beradi (24). Taniqli pianinochi G.G. Neuhaus ta'kidlagan: "Iste'dodlarni yaratish mumkin emas, lekin madaniyat yaratish mumkin; iste'dodlar o'sib, gullab-yashnaydigan tuproq. Shunda bizning ishimiz oqlanadi”.

Pedagogika va musiqa ta’limining deyarli barcha yirik namoyandalari ommaviy maktabda musiqa ta’limining yaxlit tizimini qurish zarurligini ta’kidladilar.

17-asrning atoqli gumanist faylasufi Yan Amos Komenskiyning “Buyuk didaktika” fundamental asarida musiqa taʼlimi va tarbiyasining asosiy gʻoyalari bayon etilgan. Musiqa tarbiyasi, olimning fikricha, gumanistik tarbiyaning bir tomonidir. Komenskiy birinchi marta go‘daklikdan boshlab ommaviy musiqa ta’limi tizimining sxemalarini belgilab berdi, ta’limning asosiy tamoyillarini ishlab chiqdi, ota-onalar va o‘qituvchilarga amaliy maslahatlar berdi. Ya.A. Komenskiy musiqa ta'limi tizimini sinflar bo'yicha quyidagicha quradi:

- birinchisida (tayyorgarlik yoki "vestibyule") - "musiqadan - solfedjio bilan birga ohanglar va klavishlar qoyasi. Chunki muzalar shogirdlarining musiqadan bexabar bo'lishiga yo'l qo'yib bo'lmaydi: shuning uchun ham Femistokl uni qaytargan. lira, bir vaqtlar o'qimagan odam hisoblangan";

- ikkinchisida ("kirish") - "...solfejioni musiqadan mukammallikka o'rganish";
- uchinchi ("zal")da ko'p ovozli qo'shiq yoki "simfonik musiqa" deb ataladigan qo'shiqni o'rganish;
- toʻrtinchi (“falsafiy”)da qoʻshiq aytishga cholgʻu musiqasini (musiqa asboblarida chalishni) qoʻshish;
- va nihoyat - katta sinflarda ("mantiqiy", "siyosiy", "teologik") cherkov madhiyalari, sanolar, ibodatlarni o'rganishni davom ettirish (12).
20-asr musiqa taʼlimida K.Orff va Z.Kodayning musiqiy pedagogik konsepsiyalari alohida oʻrin tutdi. Bu musiqa o‘qituvchilari boshlang‘ich bosqichdan boshlab, umuman olganda, shaxs kamolotga erishgan sari musiqiy chiqishlar to‘planib boradi, shuning uchun ham musiqa taraqqiyotining umumiy rivojlanishdan orqada qolmasligini ta’minlash zarur, deb hisoblaganlar.

Faol ijodiy bo'lishning ahamiyati

Yuqoridagi barchalarning barchasi san mualliflari faol ijodiy faoliyat orqali kirishish zarurligini ta'kidlaydilar. Jamiyat musiqa madaniyatini rivojlantirishga "faoliyat" musiqashunoslari ham bastakor va musiqa B.V. Asafiev san'atni faqat hissiy idrok etishning o'zi etarli emas, ko'nikma va bilim kerak - san'atni yaxshilash va texnika vositalari, tili sifatida, san'at bilan shug'ullanish uchun zarur bo'lgan jismoniy jara esa'ida sanida shakllanadi va rivojlanadi, deb hisoblagan. jismoniy faoliyat. U musiqani o'zi takrorlashi uning ijodiy faolligini rag' himoyasini isbotladi. B.V. Asafiyev ta'limni shaxsiy ma'naviy boyitish vositasi deb hisoblagan. Uning g'oyalari nazariyani rivojlantirish uchun bebaho edi va
musiqiy ta'lim amaliyoti. "Ko'p odamlar musiqa tinglashadi", dedi B.V. Asafiyev, - lekin eshitadiganlar kam.

San'atni qadrlaydigan tarzda qo'llash va ko'rish - bu kuchli diqqat va aqliy mehnat. Eshitish va ko'rish hozirgachadir.

San'atni idrok etish jarayonida odam o'zini voqelikka munosabatdan tashqarida o'ylamaydi.
I.F. Stravinskiyning taʼrificha, musiqani mexanik vositalar orqali tarqatishdagi jadallik, hech qanday kuch sarflamay musiqa asarlari bilan tanishishning misli koʻrilmagan osonligi odamlarda san'at faqat qandaydir samarali harakat.

Faqat passiv idrok etishning o'zi quvvat emas ... chunki siz tinglashingiz mumkin, lekin eshitmaysiz, ko'ra olmaysiz.

Mashhur rus olimi V.M. Bexterev musiqiy ta'limga kasalliklarni o'rganar ekan, musiqiy faoliyatni ishlab chiqish, uning imkoniyatlari, odatlari va didlari uchun juda muhim shart sifatida qaradi.

Musiqa qulog'ining rivojlanishi, uning fikricha, "ta'limda rasmdan ko'ra kam emas, balki ko'proq rol o'ynashi kerak, chunki musiqa, yoshligidanoq estetik his-tuyg'ularni asosidir”.

Tarixiy sharoitda musiqaning rivojlanishi hissiy qobiliyatlarning rivojlanishidan ajralmasdir. Musiqa inson kabi rivojlanishning barcha bosqichlarini izchil bosib o'tdi. U rivojlandi, dunyoni ko'rish uchun yangi chegaralarni ochdi, butun mavjudligi davomida odamlarning his-tuyg'ularining ifodasi bo'lib xizmat qildi.
Keling, bitta epoxaxda musiqaning evolyutsiyasini tez ko'rib chiqaylik. Ibtidoiy sinkretik jamiyatdan boshlab musiqa ibtidoiy raqs asoslaridan ajralmas edi.
Qadim zamonlarda odamlar musiqaga katta e'tibor berishni boshladilar. Pifagor va ego talabalari matematikani musiqaga o'rganib, uning aqlga foydali ta'sir ko'rsatishini ta'kidladilar. Aristotel musiqa yordamida inson shaxsiyatining qiyofasini aniqlashga ishongan. Antik davrning buyuk tabibi Avitsenna ohangni kiyimni parhez, paketlar va smex bilan davolashning "dori bo'lmagan" usuli deb atagan.
Musiqa yunonni turli jiteyskix vaziyatlarda tarbiyalagan, yordam bergan va hayotini osonlashtirgan, musobaqalarda qo'llanilgan, ta'tilda va do'stlari bilan ziyofatda uning ruhini quvontirdi. Aristotel o'zining "Siyosat" risolasida shunday deydi: "O'rganishning eng muhim mavzulari yunon grammatikasi (o'qish va yozish), gimnastika, musiqa va ba'zan rasm chizishdir ..." Faoliyatimizni nafaqat to'g'ri yo'naltirish, balki mukammal foydalanish uchun ham. bizning bo'sh vaqtimiz.
Yuqoridagilardan shunday xulosaga keldimki, qadimgi yunonlar uchun musiqa, birinchi navbatda, uning faoliyati ostida bajariladigan faol ogohlantiruvchi va shundan keyingina qaror qabul qilish vositasidir.
19-asrdan boshlab fanda musiqaning insonga taʼsiri haqida eksperimental tadqiqotlar natijasida olingan koʻplab hayotiy maʼlumotlar toʻplangan. Musiqa immunitet tizimini mustahkamlash, kasalliklarni kamaytirish va metabolizmni yaxshilash uchun yuvishi ilmiy jihatdan isbotlangan.

Ayniqsa, so'nggi o'n yillikda musiqaning ta'siri jadal o'rganildi. Tajribalar bir necha yo'nalishda olib boriladi, masalan:

• Ayrim musiqa asboblarining tirik organizmlarga ta'siri;
• Musiqaning buyuk insoniy dahosiga ta’siri, bastakorlarning alohida asarlarining individual ta’siri;
• Xalq musiqasining inson organizmiga ta’siri.
Shuni ta'kidlash kerakki, Rossiyada Sog'liqni saqlash vazirligi 2003 yilda musiqa terapiyasini davolashning rasmiy usulini qabul qilgan. Bu usul psixoterapiyada keng qo'llaniladi, chunki musiqa insonning psixoemotsional sohasida kuchli hissiy holatga ega, shuning uchun u turli xil hissiy kasalliklar uchun tibbiy bo'lmagan dori sifatida xizmat qilishi mumkin.
Musiqa hayotimizda o'zimizni bilish va o'zimizni ifoda etish vositasi sifatida mavjud.

Musiqa, boshqa san'at kabi, kayfiyatga ta'sir qilish, uni yaratish uchun yuviladi. Barcha musiqa qismlarini taxminan energiya beruvchi va tasalli beruvchi, tinchlantiruvchi qismlarga bo'lish mumkin. Hatto "aql uchun" musiqa ham bor - bunga turli xil dodekafoniyalar misol bo'lishi mumkin. Umuman olganda, musiqani idrok etish psixik jarayonlar bilan chambarchas bog'liq bo'lib, u diqqatni, kuzatishni, fikrlashni talab qiladi. Eshitish retseptorlari tomonidan qabul qilingan musiqa butun organizmning umumiy holatiga ta'sir qiladi, qon aylanishining o'zgarishi, diksatsiya bilan bog'liq reaktsiyalarni keltirib chiqaradi.

Musiqa insonning kayfiyatiga qanday ta'sir qiladi?

Musiqa qiyin hayotiy vaziyatlarni engishga yordam berishini qaydiy payqagandir. Bundan tashqari, u yangi kayfiyatni yaratishga va saqlashga qodir, dam olishga yordam beradi (ishdan keyin ba'zi odamlar, birinchi navbatda, o'z uyining ostonasini kesib o'tishlari ajablanarli emas, har qanday odamni o'z ichiga oladi).

Ertalab quvnoq va ritmik musiqa tinglash yaxshiroqdir, u uyg'onish va kunning og'irligi uchun energiyani zaryad qilishga yordam beradi. Bunday quvnoq va jo'shqin musiqa inson ruhiyatiga ta'sir qiladi, qayg'uni quvonchga almashtiradi, nekbinlik va hayotga ta'sir qiladi.
Sokin va oqimli musiqa sizni dam olishga va tinchlantirishga, kundalik tashvishlardan chalg'itishga, boshingizdagi odamlar sonini kamaytirishga va o'z-o'zini tartibga solishga e'tibor berishga yordam beradi. Sekin va tasalli beruvchi musiqa odamga uyqu tabletkasi sifatida ta'sir qiladi.
Mening tadqiqotim 2 kursdan iborat guruhda 60 nafar talaba (jumladan 30 o‘g‘il va 30 qiz) o‘rtasida muntazam ravishda musiqa tinglash yoki tinglash yoki yo‘qligini aniqlash uchun olib borilgan tadqiqotdir. Quyidagi diagrammada musiqa bugungi yoshlarning doimiy hamrohi ekanligini ko‘rsatadigan natijalar ko‘rsatilgan.

Musiqa uchun sarflangan vaqt quyidagi diagrammada ko'rsatilgan.