Mavzu: Rossiyaning iqtisodiy-geografik tavsifi Kirish. I. Rossiya federatsiyasiga umumiy geografik tavsif

2012-yilda tashqi savdo aylanmasi 650 mlrd. dollarni tashkil etdi. Jahon tovar aylanmasida Rossiyaning hissasi 2,2 % ni tashkil qiladi.
Sanoati rivojlangan G‘arb davlatlarining Rossiya bilan bo‘lgan savdo aloqalari kengaymoqda (50 - 60% gacha). Rossiyaning savdodagi yetakchi hamkorlari Germaniya, Xitoy, Niderlandiya, Italiya, AQSH, Turkiya, Ukrainadir. Rossiya tashqi savdo aylanmasining deyarli yarmi mana shu davlatlar hissasiga to‘g‘ri keladi.
Tashqi savdoning tovar tarkibi ham birmuncha o‘zgardi. Rossiya eksportida mineral mahsulotlar (neft, gaz, ko‘mir va h.k.) yetakchi o‘rinni egallaydi. 2012 yilda Rossiya tashqi bozorga 150 mln. t neft, 300 mlrd. m³ tabiiy gaz, 30 mln.t ko‘mir, 20 mln. t temir rudasi va boshqalami yetkazib berdi. Mashina va jihozlaming eksportdagi hissasi 2,9% gacha qisqardi, mineral xomashyoning ulushi 70% ni tashkil qildi.
Germaniya, Italiya, Fransiya, Avstriya, Polsha, Yengriya, Chexiya, Bolgariya, Ruminiya va boshqa Yevropa davlatlari Rossiya nefti va tabiiy gazining asosiy iste’molchilaridir.
Umumiy holda, Rossiya iqtisodiyotida tashqi iqtisodiy aloqalari muhim rol o’ynaydi. Mamlakat YaIMida eksport masshtabi 38 % ni, import esa 16 % ni tashkil etadi. Eksport qilinadigan mahsulotlar ichida mineral o’g’itlar etakchi sanaladi, ya’ni 75 %, qazib olingan neftning esa yarmi, neft mahsulotlari, gaz, sanoatbop yog’ochlar va tsellyuloza eksporti esa 30 % ni tashkil etadi.
Import ulushida esa go’shtga bo’lgan talab 20 % ga oshgan bo’lsa, o’simlik yog’i, sut mahsulotlari, shakar va sabzavotlarga talab 10% ga ko’paygan. Tashqi savdo vositalaridan keladigan tushum (tariflar, NDS, aktsiz) taxminan 30% atrofida.
Tovar ayirboshlash borasida Rossiya dunyoda jiddiy o’rinni egallaydi. Bu jihatdan AQShga dunyo tovarlari eksporti hajmi 12,2 % ga, Germaniyaga-9,7, Yaponiyaga-7,3, Frantsiyaga -5,5, Buyuk Britaniyaga -4,8% ga va Rossiyaga esa atigi 1,2 % ga teng (19-o’rin). Dunyo tovarlari importi hajmi esa AQShga -18%, Germaniyaga – 7,8 %, Frantsiyaga-5,3 %, Buyuk Britaniyaga -5,2 %, Yaponiyaga-4,7 %, Rossiyaga esa 0,5 % kiritiladi (27-o’rin).
Rossiya uchun saldo savdo balanslari ijobiy ekani alohida xarakterga ega. Bu tovar xom-ashyo bozoridagi yaxshi aloqallar samarasidir. Masalan, mamlakat uzoq davlatlarga neft, tabiiy gaz, mineral o’g’it, yog’och materiallari, simob, alyuminiy xomashyolari etkazib beradi. Ammo, bunday tovarlar eksporti tizimi nomuvofiqlik holatida qolmoqda.
Rossiya eksporti hajmida issiqlik-energetika resurslari, metallar va ulardan tayyorlangan mollar 65%ni tashkil etadi. Mashinasozlik mahsulotlari ulushi esa 11% dan oshmayotir. Bular garchi pul tushumi borasida mamlakat byudjetini to’ldirish imkoniyatini yaratayotgan bo’lsada, u milliy boyliklarni qayta ishlanmay, arzon narxlarda ketishi jihatidan xavf tug’dirmoqda. Bular dunyo mamlakatlari bilan sog’lom raqobatni yuzaga keltirmaydi, faqat xomashyoga ixtisoslashgan Markaziy va Sharqiy bozorlarida Rossiya Ukraina va Belorussiya bilangina raqobatga kelishlari mumkin.
Rossiya savdo munosabatlari yo’lida rivojlangan mamlakatlar bilan bir necha yo’nalishlarda faoliyat olib bormoqda. Bularning asosiylari Evropa mintaqasidir. Rossiya bilan rivojlangan Evropa mamlakatlari o’rtasida to’rt xildagi yo’l bilan savdo aloqalari o’rnatilgan. Bular: Evropa ittifoqi, Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlari, Boltiqbo’yi mamlakatlari hamda Bolqan mintaqasidagi davlatlardir.
Evropa Ittifoqi (EI) bilan aloqalar Rossiya uchun tashqi savdo va tashqi iqtisodiy aloqallarda istiqbolli yo’l sanaladi. EI Rossiyani yirik savdo sherigi deb biladi (bu erda jami tovar aylanmasining 3 dan 1 qismi Rossiya eksporti ulushiga to’g’ri keladi). EI mamlakatlari firmalari Rossiya iqtisodiyotining yirik investorlari hisoblanishadi.
Rossiyaning tashqi savdo aylanmasi Osiyo-Tinch okeani mamlakatlari iqtisodiy hamjamiyati (ATES) dagi ulushi 17% ni, Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlaridagi ulushi esa 13 % ni tashkil etadi.
Mamlakatning eng nufuzli savdo sheriklari Germaniya, Italiya, Xitoy, Niderlandiya, Shvetsariya, Buyuk Britaniya, Finlyandiya, Polsha, AQSh va Yaponiya hisoblanadi. Bu mamlakatlarda Rossiyaning tashqi savdo ulushi 60% ga tengdir.
Germaniya Rossiyaning asosiy savdo sherigi sanaladi. Hududi yaqinligi va ulgurji narxlari pastligi bois bu rivojlangan davlat Rossiya bilan yuqori sifatga ega avtomobillar, maishiy elektronika, kosmetika, parfyumeriya, mebel, kiyim-kechak, poyafzal, tibbiy mahsulotlar, oziq-ovqatlar bo’yicha o’zaro yaqin aloqalar qiladi.
Markaziy va Sharqiy Evropa mamlakatlari geosiyosiy muhit va hududiy yaqinlik jihatidan Rossiya tashqi savdosida alohida o’rin tutadi. Sharkiy Evropa davlatlari 1990 yillar boshida Rossiya bilan savdo aloqalarini ancha qisqartirgan edi, ammo 1995 yildan boshlab bu mamlakatlar o’rtasida savdo munosabatlari keskin rivojlandi. Rossiya u tomonga energiya resurslari (neft, tabiiy gaz) eksport qilgan bo’lsa, importga oziq-ovqatlar, kimyoviy mahsulotlar, mashina-texnologiya mahsulotlari xarid qiladi.
Polsha ham Rossiya uchun yirik savdo sherigi sanaladi. Rossiya eksporti tizimida Polshaga asosan xomashyolar sotilayotgan bo’lsa, Polshadan esa oziq-ovqat va qishloq xo’jaligi mahsulotlari (salkam 40%), dori-darmonlar, kosmetika va xalq iste’moli mollari, mashina va texnologiya, qurilish materiallari import qilinmoqda.
Baltikbuyi mamlakatlari va Bolqon mintaqasi bilan Rossiyaning savdo munosabatlari yangi iqtisodiy xususiyat kasb etadi. Shuningdek, Rossiya tashqi savdosi uchun AQSh va Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari Evropa davlatlaridan tashqari asosiy savdo sheriklariga aylanmoqda.
Rossiyaning MDH mamlakatlari bilan hamkorligi. Mustakil Davlatlar Hamdo’stligi (MDH)ning integratsiyalashuv jarayonlari taraqqiyoti nafakat Rossiyaning, balki barcha unga a’zo mamlakatlarning ichki siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy muammolarini bartaraf etishga xizmat qiladi.


Xulosa.

Qadimgi Rossiya, keyinroq Rossiya davlati davlatchilikning shakllanishi bilan birga iqtisodiy munosabatlar rivojlanishining nafaqat murakkab yo'lini bosib o'tdi. Ammo bu yo'l turli bosqichlarda turli xil harakat vektoriga ega edi: iqtisodiy va siyosiy hayotni tashkil etishning Evropa modeliga va qarama-qarshi yo'nalishda - davlat va iqtisodiy tuzilishning Osiyo modeli. Mo'g'ul-tatar istilolari suv havzasiga aylandi. Rossiyada bo'yinturuq ag'darilgandan so'ng, markaziy hukumat kuchayib, sharqiy qirollikka o'xshash soliq tizimini qabul qildi.

Rossiyada hokimiyatning dehqonlarni yerga biriktirish motivlari muhim edi. Ular ishchilarning etishmasligi bilan bog'liq edi. Bu, o'z navbatida, bosqinchilik, 17-asrgacha bo'lgan tartibsizliklar, janub va sharqdagi siyrak erlarni qo'shib olish natijasida aholi sonining kamayishi bilan bog'liq edi. Erning ko'pligi dehqonlarning yer egasi zulmidan bu yerlarga chiqib ketishiga yordam berdi. Krepostnoylik va markazlashgan tortib olish tizimining shakllanishi bilan birga soliq majburiyatlari bo'yicha agrar aholining ierarxiyasi vujudga keldi, bu majburiyatlarning asosiy qismini bajarishning asosiy instituti sifatida jamiyat uning asosini tashkil etdi.
XVI-XVII asrlar me'yorlari bo'yicha ham Rossiya davlati hududining barcha kengliklari uchun. jahon savdo yo‘llari va savdo oqimlariga kirish imkoniyati cheklangan edi. Bu, ayniqsa, "Varangiyaliklardan yunonlarga" yo'lda savdo faoliyatining susayishi bilan aniqlandi. Natijada, Rossiya bozorlar va bozor institutlarini shakllantirishda Evropadan orqada qoldi va shu bilan birga, turli sohalarda tashqi dunyo bilan innovatsiyalar almashinuvi umuman zaif edi. Biroq, Rossiya davlati o'zining geografik joylashuvi bo'yicha Yevropa davlati bo'lib, Yevropa savdo va sanoat tajribasini kashf qilish va o'zlashtirish oldinda edi. Va bu vaqt, siz bilganingizdek, Pyotr I Alekseevich Romanov davrida keldi.