Mavzu: Rentgenostrukturaviy analiz metodlari. Kukunlar (polikristallar) metodi. Kirish: I bob. Rentgenostrukturaviy analiz metodlari

Debay – Sherrer usuli. Bu usulda monoxromatik nurlanish ishlatiladi va
burchak o’zgartiriladi. Bu ko’p miqdordagi tasodiy yo’nalishlarga ega mayda kristallardan tashkil topgan polikristall namunadan foylanish orqali erishiladi.
Mayda kristallar orasidagi Bregg shartini qanoatlantiruvchilari bo’ladi.
Difraksiyalangan to’plam konus hosil qilib, uning o’qi rentgen nuri to’plami
bo’ylab yo’nalgan bo’ladi.U panjara doimiy d haqida aniq ma’lumotni o’z ichiga oladi.

II BOB. Kukunlar (polikristallar) metodi
Kukun usuli (Debye - Scherer usuli) polikristalli materiallarni o'rganish uchun asosiy usuldir va amaliyotda keng qo'llaniladi.
Kukunlarning difraktometriyasi
Bugungi kunga qadar aniqlangan aksariyat kristall tuzilmalar rentgen yoki neytron difraksiyasi yordamida monkristalli namunalardan olingan ma'lumotlardir. Ammo bu usullarda sinxroton kabi juda yorug’ nurlanish manbai ishlatilgan bo’lsa ham , nisbatan katta o'lchamdagi monokristalli namunalar talab qiladi. Ammo, aksariyat moddalar tabiatda polikristallar holida mavjud bo’lib, hajmi va mikrondan kichik bo'lgan ko'plab kichik kristallitlardan tashkil topgan. Ulardan ko'pincha rentgen strukturasini tahlil qilish uchun mos namuna monokristalni tayyorlash qiyin, ba'zan esa imkonsizdir. Bundan tashqari, zamonaviy texnologiyalarda ishlatiladigan materiallar (masalan, yuqori harorat supero'tkazuvchilar) faqat polikristal shaklida olinadi va o’zgaruvchan stexiometriyaga ega bo'lishi mumkin. Shuning uchun, bunday materiallardan monokristalli namunani o'stirish mumkin bo’lsa ham uning stexiometrik tarkibi u o’stirilgan haqiqiy material bilan bir xil bo’lishiga kafolat yo'q. Bunday hollarda, polikristalli namunalar uchun strukturaviy muammoni hal qilishga imkon beradigan usuldan foydalanish juda qulaydir. Binobarin
so'nggi 30-40 yil ichida kukun difraksiyasi namunalaridan rentgen difraksiyasi tahlilini ishlab chiqishga katta e'tibor berildi va hozirgi kunga qadar ushbu dasturning samarali usullari ishlab chiqilgan. Polikristalli yoki kukunli namunalarni strukturaviy tahlil qilish uchun difraktsiya ma'lumotlarini yig'ish monkristalli rentgenstrukturaviy tahlilga qaraganda ancha sodda va uni hatto monokristalli difraktometriyaning juda soddalashtirilgan versiya deb atash mumkin. Biroq, kukun difraktometriya natijalarining talqini va ularning kristalning atom tuzilishi bilan aloqasi juda qiyin.
Nima uchun bu sodir bo'layapti, uni qanday engish mumkin va bu yerda sinxrotron nurlanish qanday yordam beradi?