Mavzu. Rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ekologik – iqtisodiy xususiyatlari

Noyob tabiat yodgorliklaridan foydalanish va muhofaza qilish.

Noyob tabiat yodgorliklari, bu – muhofaza qilinadigan obyekt turlaridan hisoblanadi. Ayrim hollarda tabiiy obyektlarni muhofaza qilish uchun katta maydonlarni ishg’ol qilinadigan qo’riqxonalar tashkil qilish maqsadga muvofiq bo’lmaydi. Shuning uchun kichikroq maydonlardagi tabiiy obyektlar «tabiat yodgorliklari» deb qilinadi va muhofaza ostiga olinadi. «Tabiat yodgorliklari» terminini dastlab A.Gumbolt taklif qilgan. O’tgan asrimizning boshlaridayoq Yevropada tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish boshlangan edi.

Tabiat yodgorliklari tabiatning o’zgarishi va unda sodir bo’layotgan jarayonlar haqida ma’lum darajada aniq guvohlik beradi. Tabiat yodgorliklari ilmiy – tarixiy va madaniy – estetik ahamiyatga ega.
Umumiy xarakteriga ko’ra, tabiat yodgorliklari geologik – geomorfologik, botanik, paleontologik, astronomik va landshaft yodgorliklariga bo’linadi.
Geologik – geomorfologik yodgorliklarga nodir geologik tog’ jinslari, karst voronkalari, relyef shakllari, g’orlar, issiq suvli mineral buloqlar kiradi. Mamlakatimizdagi Kilsi (Qirqtog’da), Qorlug’ (Ko’hitang tog’ida), Hazratidovut (Zirabuloq tog’ida), Amir Temur g’orlari, Zarafshon tizmasidagi karstlarni misol keltirish mumkin.
Botanik yodgorliklarga yuz yillik daraxtlar, yo’qolib ketayotgan relikt o’simliklar kiradi. Bu yodgorliklarga Surxondaryo viloyatidagi, Urgut tumanidagi ming yillik chinorlarni kiritish mumkin.
Peleontologik yodgorliklarga toshga aylangan organizm va qirilib ketgan hayvonlarning izlar qolgan joylar kiradi.
Landshaft yodgorliklariga ajoyib qoyalar, sharsharalar, daralar, ajoyib buloqlar, xushmanzara joylar kiradi. Bunga Ilono’tdi (Temurlang) darasi, Ko’ksuv daryosidagi sharshara, Nurota va Urgutdagi buloqlar, Katta va Kichik Chimyon soyligi, Oqtosh soyligi va boshqalar kiradi.
Astronomik tabiat yodgrliklariga yirik meteoritlar tushib izi qolgan joylar kiradi. Hozirgi kunda respublikamiz hududida 400 dan ortiq tabiat yodgorliklari qayd qilingan va muhofazaga olingan. Bundan buyon jamoatchilik kuchi bilan tabiat yodgorliklarini hisobga olib chiqish, uni tarqilish xaritasini yaratish juda muhim
hisoblanadi.
Respublikamiz bo’yicha 35 ta noyob tog’ o’rmonzorlari muhofaza qilinmoqda. Shulardan biri Samarqand shag’ridan 40 km janubi – g’arbida, ‘ni Zarafshon tizmasining g’arbidagi Omonqo’ton tog’ o’rmonidir. Omonqo’ton o’rmon xo’jaligi 1887 – yilda tashkil etilish boshlangan bo’lib, 2158 ga maydonni egallaydi. O’rmonning amaliy ahamiyatidan tashqari ajoyib rekreasion resurs hisoblanadi. Shuning uchun dam olish kunlari shahar aholisini xordiq chiqarishini tashkil etish katta ijtimoiy ahamiyatga ega. Bu borada tog’ o’rmonini tabiiy holatini , ularning boy hayvonot dunyosini saqlab qolish va yaxshilash, undan tashqari dam olish uchun keladigan kishilarga maxsus joylarni ajratish, marshrutlar tizimini ishlab chiqish, hamda muhofaza qilishni faollashtirish kerak bo’ladi.

Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar:

1. 
   Rekreatsiya resurslariga tushuncha bering.
   
2. 
   O’zbekistonning rekreatsiya resurslariga boy mintaqalariga qaysilar kiradi?
   
3. 
   Rekreatsiya resurslaridan foydalanishning iqtisodiy xususiyatlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ekologik xususiyatlari nimalardan iborat?
   
5. 
   Noyob tabiat yodgorliklaridan foydalanish va muhofaza qilish tadbirlari?