Web saytlar.............................................................................................36
Kirish Har bir iqtisodiy kategoriyaning ma`lum bir ma`no mazmuni bo`lgani kabi, raqobatning xam o`ziga yarasha ma`no mazmuni tavsifi bor. Biz ushbu kurs ishida raqobat turlari, mohiyati funksiyasi, tushunchasi haqida so`z boradi.
Ana shu tushunchalarning jamlanmasi sifatida yaxlit fikirga kelinadi. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasining “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturida iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobat muhitini yaratish hamda mahsulotlar va xizmatlar bozoridagi monopoliyani bosqichma-bosqich qisqartirish zarurligi alohida belgilangan.
“O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”gi qonun loyihasi ayni boradagi vazifalar ijrosini
ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. U bilan “Raqobat to’g’risida”gi, “Mas’uliya-ti cheklangan hamda qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to’g’risida”gi va ktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi qonunlarga hamda Fuqarolik kodeksiga o’zgartish va qo’shimchalar
kiritish nazarda tutilmoqda.
Qonun loyihasining asosiy maqsadi raqobatni cheklovchi kelishilgan harakat va kelishuvlarni aniqlash mexanizmini takomillashtirish, tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan aktsiya (ulush)larni olishda monopoliyaga qarshi organ bilan kelishish tartibini soddalashtirish, sho’’ba va qaram xo’jalik jamiyatlari, shuningdek, unitar korxonalarning asosiy jamiyat ustav kapitalida ishtirok etishini taqiqlash yo’li bilan
yuzaga kelishi mumkin bo’lgan manfaatlar to’qnashuviga barham berishdan iborat.
Loyiha normalarining qabul qilinishi raqobat va korporativ boshqaruv sohasidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish orqali O’zbekistonning Jahon banki tomonidan tayyorlanadigan “Doing business” hisobotidagi reytingini ko’tarishga xizmat qiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, Fuqarolik kodeksining 67-moddasiga muvofiq, agar bir (asosiy) xo’jalik jamiyati yoki shirkati ikkinchi xo’jalik jamiyatining ustav fondida undan ustunlik mavqeiga ega bo’lgan holda ishtirok etishi tufayli yoxud ular o’rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq, yo bo’lmasa boshqacha tarzda ikkinchi xo’jalik jamiyati tomonidan qabul qilinadigan qarorlarni belgilab berish imkoniga ega bo’lsa, ushbu ikkinchi xo’jalik jamiyati sho’’ba xo’jalik jamiyati hisoblanadi.
Qonun loyihasi asosida manfaatlar to’qnashuvini bartaraf etish maqsadida ushbu moddaga sho’ba xo’jalik jamiyati o’z mulkida o’zining asosiy jamiyati (shirkati) ustav fondi (ustav kapitali)dagi ulushga ega bo’lishga haqli emas. O’zining asosiy jamiyati (shirkati)ning ustav fondi (ustav kapitali)dagi ulushni sotib olgan sho’ba xo’jalik jamiyati ushbu qismda belgilangan taqiq kuchga kirgunga qadar asosiy jamiyat (shirkat)ning ishtirokchilari yoki aktsiyadorlarining umumiy yig’ilishida ovoz berishga haqli emasligi haqidagi norma qo’shilmoqda.
Sho’ba xo’jalik jamiyatlari tomonidan asosiy jamiyatning aktsiya (ulush)larini sotib olishga bo’lgan taqiq ko’plab rivojlangan mamlakatlar (Buyuk Britaniya, Frantsiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, SHvetsiya, Yangi Zelandiya, Avstraliya, Polьsha, Braziliya, Hindiston va boshqa mamlakatlar) qonunchiligida nazarda tutilgan bo’lib, unga ko’ra, sho’’ba jamiyatlar o’zining asosiy jamiyati aktsiya (ulush)larini sotib olish, aktsiya (ulush)larga egalik qilish, aktsiyadorlar (ishtirokchilar) umumiy yig’ilishida ovoz berish imkoniyatiga ega emas.
Masalan, Buyuk Britaniyaning “Kompaniyalar to’g’risida”gi qonunida belgilanganiga ko’ra, xolding kompaniya tomonidan nazorat qilinadigan sho’ba kompaniya xoldingning ishtirokchisi bo’la olmaydi, hamda xolding kompaniya aktsiyalarining sho’baga chiqarilishi, yoki berilishi haqiqiy emasdir. Shunga o’xshash taqiq Yangi Zelandiyaning “Kompaniyalar to’g’risida”gi qonunida ham nazarda tutilgan.
Shuningdek, Fuqarolik kodeksining qaram xo’jalik jamiyati, unitar korxona haqidagi moddalarida to’ldiruvchi normalar orqali ularning o’z mulkida o’zining mulkdori ustav fondi (ustav kapitali)dagi ulushga ega bo’lishga, asosiy jamiyat (shirkat)ning ishtirokchilari yoki aktsiyadorlarining umumiy yig’ilishida ovoz berishga haqli emasligi ko’rsatib o’tilmoqda.
Qonun loyihasining muhim normalaridan yana biri ruxsat berish jarayonlarini soddalashtirish bilan bog’liq. “Raqobat to’g’risida”gi qonunda monopoliyaga qarshi organdan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar birlashmalarini tuzish, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni qo’shib yuborish va qo’shib olish, aktsiya (ulush)larni va boshqa mulkiy huquqlarni olish bo’yicha bitimlarni tuzishdan oldin rozilik olish kabi ruxsat beruvchi jarayonlar mavjud. Endilikda qonun loyihasidagi o’zgartish orqali xo’jalik yurituvchi sub’ektlar birlashmalarini tuzish, boshqa mulkiy huquqlarni olish bitimlarini tuzishda monopoliyaga qarshi organ bilan kelishish normasini chiqarib tashlash taklif etilmoqda. Bu tadbirkorlik sub’ektlarining keng erkinligini ta’minlash, ularning faoliyatiga davlat organlari aralashuvini hamda ortiqcha ruxsat berish jarayonlarini qisqartirishga olib kelishi bilan ahamiyatlidir.
