Mavzu: Qiyalik va konuslik

Qiyalik va konuslik. Hayotda va mashina detallarida qiyalik va konusliklar ko‘plab uchraydi. Masalan, imoratlarning tomlari, temiryo‘l relslaridagi qiyalik, chelak, gaz jo‘mragida tiqin, faskalarda konuslik qo‘llaniladi (7.6- chizma).
Qiyalik. To‘g‘ri burchakli uchburchakning giðotenuzasi bilan gorizontal kateti orasida hosil bo‘lgan o‘tkir burchak qiyalik deyiladi. Chizmalarda qiyalik ikki sonning bir-biriga nisbati ko‘rinishida yoziladi. Qiyalikni aniqlovchi sonlar oldiga „Qiyalik“ so‘zi yoki „F“ shartli belgi qo‘yiladi. Qiyalik burchagi  to‘g‘ri burchakli uchburchak katetlari BC va AB ning nisbatiga teng (7.7-chizma), ya’ni BC/AB yoki  = H/𝑙.


d

D
Misol. 1:5 nisbatdagi qiyalik yasalsin. Buning uchun katetlarining nisbatlari 1:5 bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchak yasaladi. Bu yerda vertikal kateti bir bo‘lakka, ya’ni 10 mm ga, gorizontal kateti besh bo‘lakka, ya’ni 50 mm qilib olinadi (7.7-chizma, b). 7.7-chizma, d da 10% (foizli) qiyalikka misol keltirilgan.
Konuslik. Gaz jo‘mragi tiqinining konusliligi ikkala asos diametrlari ayir-

masining ular orasidagi masofaga bo‘lgan nisbatiga teng, ya’ni

k  ^{D  d}  2i
h

(7.8-chizma). Bu yerda qiyalik konuslikning yarmiga teng bo‘ladi.
Chizmalarda konuslik qiymatini belgilovchi sonlar oldiga „Konuslik“ so‘zi yoki „ “ belgisi qo‘yiladi. Konuslik belgisining o‘tkir burchagi (uchi) konus uchi tomonga qaratib chiziladi.
Diametri D va uzunligi l bilan belgilangan konusning konusliligi tenglama bo‘yicha aniqlanadi (7.9-chizma, a). Kesik konusning ko-

nusliligi
_{k } D  d
h
bilan aniqlanadi (7.9-chizma, b).

Misol. Chizmada ko‘rsatilgan detal konussimon qismining konusliligini

aniqlang. Buning uchun
_{k } ^{D  d} _ ^{20 –12} _ 8
yoki 20% bo‘ladi (7.10-

chizma).
_h 40 40

d

D

D

d

D

Muntazam ko‘pburchaklar uch xil usulda yasaladi.

1.