Mavzu: Qishloq xo’jaligini sug’urtalash Qishloq xo‘jaligida sug‘urtaning ahamiyati, maqsad va vazifalari

Bog va uzumzorlar hosilini ixtiyoriy sug’urta qilish.

Fermer xo‘jaliklari hosilga kirgan urug‘1i, danakli bog‘, hosilga kirgan uzumzorlar hosilini muzlash, do‘l, garmsel, jala, se1 natijasida zararlarrishi yoki nobud bo‘1ishidan ixtiyoriy sug‘urta qilish mumkin.

Urug‘1i, danakli meva beruvchi yoshdagi bog‘ va uzumzorlar keyingi uchyi1 davomida hosil bermagan bo‘1sa, 50 va undan ortiq foizda eskirish vujudga kelgan bo‘1sa hamda qishda ko‘milmay qolgan uzumzorlar (Surxondaryo viloyatidan tashqari) sug‘urtaga qabulqilinmaydi.

Bog‘ va uzumzorlar hosilini to‘liq qiymatining muayyan hissasida, ammo 70 foizdan oshmagan miqdorda sug‘urta qilinadi.

Sug‘urta mukofotlarini hisoblash uchun bog‘ va uzumzorlar hosilini qiymati xo‘ja1ikning hisob-kitob va bosh1ang‘ich hisobot hujjatlari bo‘yicha mazkur yilda rejalashtirilgan 1 gektar maydondan olinadigan hosildorlik (oxirgi uch yi1 ichida olingan haqiqiy hosildorlikdan yuqori emas), kelishilgan narhlardan kelib chiqqan holda va hosil olishga rejalashtirilgan maydonga asosan hisoblanadi.

Sug‘urta shartnomasi tuzishda urug‘1i mevalarning davriy hosil berishi, albatta, nazarda tutilishi shart.

Agar mazkur yilda rejalashtirilgan hosildorlik oxirgi uch yildagi haqiqiy o‘rtacha hosildorlikdan ortiq bo‘1sa, sug‘urta mukofotlari o‘rtacha uch yillik hosildorlik bo‘yicha hisoblanadi.

Sug‘urta shartnomasi tuzilganidan keyin hisoblangan sug‘urta mukofotlari o‘n bank kuni muddatida sug‘urtalanuvchi tomonidan sug‘urtalovchi hisob raqamiga pul o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Sug‘urta hodisalari yuz berganda sug‘urta1anuvchi tomonidan 24 soat davomida sug‘urta tashkilotiga xabarnoma berilishi shart.

Sug‘urtalovchi xabarnomani olgandan so‘ng, 24 ish soat davomida sug‘urta obyektini o‘rganib va sug‘urta hodisasi to‘g‘risida dalolatnoma tuzishi shart. Sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta1angan bir gektar hosil qiymati bilan hisobot yilida bir gektardan olingan kam hosil qiymati orasidagi farq sug‘urta qildiruvchining bog‘ va uzumzorlar hosilidan ko‘rgan zarari hisoblanadi.

Sug‘urta tovoni, bog‘ va uzumzorlardan hosil to‘liq yig‘ishtirib olingandan so‘ng,sug‘urtaqildiruvchi29-shak1dagiqishloqxo‘ja1ikhisobotibo‘yicha70

%, xo‘jalikning yillik hisoboti tasdiqlangach 30 % to‘1ab beriladi.

Qayta ekish ixtiyoriy sug’urtasi.

Ushbu sug‘urta turi bo‘yicha qayta ekilishi kerak bo‘lgan hamma turdagi qishloq xo‘jalik ekinlari sug‘urta qilinadi.

Qishloq xo‘jalik ekinlarini qayta ekish sug‘urtasi sovuq urishi, do‘l, jala, sel, sug‘orish manbalaridagi suvsizlik yoki kam suvlik sabablaridan ularning nobud bo‘lishi va zararlanishi sug‘urta hodisasi debhisoblanadi.

Qishloq xo‘ja1ik ekinlarini qayta ekish sug‘urta shartnomasi sug‘urta qildiruvchining joriy yildagi ko‘zda tutilgan rejasi asosida ekiladigan qishloq xo‘ja1ik ekinlarining barcha maydoni uchun tuziladi. Sug‘urta shartnomalari plenka ostiga ekiladigan chigitlar uchun 1 martdan 25 martgacha, ochiq maydonga ekiladigan chigitlar uchun 20 martdan 10 aprelgacha tuzilishi mumkin.

Qishloq xo‘ja1ik ekinlarining 1 gektarga qayta ekish xarajatlari "O‘zagrosug‘urta" hamda qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi bilan kelishilgan holda belgilanadi.

Sug‘urta mukofotlari boshqaruv tomonidan ishlab chiqilgan stavka miqdorlariga asosan 3 bank kuni mobaynida tuman sug‘urta bo‘1imining hisob raqamiga mablag‘ o‘tkazish yo‘1i bilan amalgaoshiriladi.

Qishloq xo‘jalik ekinlari tabiiy ofatlardan zararlangan holda bir kecha- kunduz davomida sug‘urta qildiruvchi yozma ravishda xabarberadi.

Qayta ekiladigan qishloq xo‘ja1ik ekinlari narhi l gektarga qayta ekishga sarf xarajatidan kelib chiqqan holda barcha qayta ekilgan maydonni sug‘urta qilgan ekinlar bo‘yicha, sug‘urta shartnomasida kelishilgan qiymatidan oshmagan holda, aniqlanadi.

Zarar miqdori har bir ekin turi bo‘yicha alohida aniqlanadi.

Qishloq xo’jalik hayvonlarini ixtiyoriy sug’urtalash.

Qishloq xo‘ja1ik hayvonlari l-yil muddatga yuqumli kasalliklardan, tabiiy ofatlar (zilzila, sel, chaqmoq natijasida yong‘in chiqishi, tok urishi) natijasida nobud bo‘lishi yoki majburiy so‘yi1ishi hodisalaridan ixtiyoriy sug‘urta1anadi.

Sug‘urta obyektlari qoramollar, qo‘y-echkilar, uy parrandalari 6 oylikdan, otlar, tuyalar, eshaklar va xachirlar 1 yoshdan, cho‘chqalar, quyonlar va mo‘ynali hayvonlar 4 oylikdan sug‘urtaga qabulqilinadi.

Sug‘urta shartnomasi sug‘urta qildiruvchining ariza bergan kunda mavjud bo‘1gan hayvonlar sonidan kelib chiqqan holdatuziladi.

Sug‘urta puli miqdori sug‘urta qildiruvchining taqdim etgan qiymatibo‘yicha belgilanadi, lekin u davlat xarid narhlarining 80 foizidan yuqori bo‘lmasligi kerak. Sug‘urta mukofoti 10 kunda to‘1anishilozim.

Hayvonlarning sug‘urtasi bo‘yicha tarif(stavka) miqdorlari komparriya tomonidan ishlab chiqilgan.

Sug‘urta hodisasi yuz berganida, sug‘urta qildiruvchi tomonidan 16 ish soati davomida sug‘urtalovchiga xabarnoma berishi shart. Sug‘urtalovchi xabarnomani olgandan so‘ng 8 ish soati davomida sug‘urta hodisasi ro‘y bergan sug‘urta obyektini o‘rganib, sug‘urta hodisasi to‘g‘risida ma’1umotnoma tuzadi.

Xabarnomada bayon qilingan sug‘urta hodisasini tasdiqlash uchunmutasaddi tashkilotlardan tasdiqlovchi hujjatlar talab qilirrishishart.

Sug‘urta dalolatnomasi hayvonlar halok bo‘lgan yoki majburiy so‘yilgan joyda tuziladi.

Sug‘urta qilingan hayvonlar nobud bo‘lganda sug‘urta tovoni shartnomada belgilangan sug‘urta pulidan oshmagan miqdoridato‘lanadi.

Agar majburan so‘yilgan hayvonning go‘shti odamlar iste’moli uchun to‘la yaroqsiz bo‘lsa, sug‘urta tovoni to‘liq to‘lanadi.

Quyidagi hollarda sug‘urtalovchi sug‘urta tovonini to‘1ashni rad etishi mumkin:

• 
  hayvonlar xo‘jalik maqsadlari uchun so‘yilganbo‘lsa;
  
• 
  sug‘urta qildiruvchi imkoniyati bo‘lgan holda sug‘urta hodisasi bo‘lgan1igi to‘g‘risida xabarqilmasa;
  
• 
  hisoblangan sug‘urta mukofoti tabiiy ofat bo‘lib o‘tgandan keyin yoki yuqumli kasalliklar tarqalgandan keyin kelib tushganbo‘lsa;
  
• 
  sug‘urta hodisasi bo‘1ib o‘tganidan keyin qolgan qishloq xo‘jalik hayvonlarini saqlab qolish uchun sug‘urta qildiruvchi o‘z vaqtida kerakli chora-tadbirlamiko‘rmasa;
  
• 
  qo‘shimcha zararlangan mol-mulklar uchun sug‘urta tovonito‘lanmaydi.
  

Lizing sug’urtasi

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 2 noyabrdagi "Qishloqni lizing shartlarida qishloq xo‘jaligi texnikasi bilan ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi 424-sonli qarori bilan mashina-traktor parklariga, qishloq xo‘jaligi kooperativlari (shirkatlar)ga va fermer xo‘jaliklariga 7-yil muddatga lizingta beriladigan qishloq xo‘jaligi texnikalarini (traktorlar va o‘rim-yig‘im texnikasi) sug‘urta1ash vazifasi "O‘zagrosug‘urta" DASK zimmasiga yuklatilgan.

Kompaniya tomonidan lizingga beriladigan qishloq xo‘jalik texnikalarini sug‘urtalash qoidalari ishlab chiqildi va barcha viloyat, tuman sug‘urta bo‘1im1ariga yetkazildi.

Lizing oluvchilar texnikaning 85 foiz qiymatiga "O‘zagrosug‘urta" kompaniyasi bilan sug‘urta shartnomasi tuzadilar. Sug‘urta mukofotlari hisoblash uchun sug‘urta tarif(stavka) miqdori texnikaning 85 foiz qiymatidan bir yilga 0,5 foiz.

Shartnoma bo‘yicha hisoblangan sug‘urta mukofotlari sug‘urta kompaniyasi hisobiga kelib tushgach sug‘urta polisi rasmiylashtirib beriladi va sug‘urta polisida ko‘rsatilgan muddat davomida javobgarlik olib boriladi.

Lizingga berilgan traktor va o‘rim-yig‘im texnikalari yo‘l transport hodisalari, portlash, tabiiy ofatlar (yong‘in, suv toshqini, sel, chaqmoq urishi, zilzila, dovul, bo‘ron, yer ko‘chishi), uchinchi shaxs tomonidan ataylab qilgan harakatlar natijasida shikastlanishi yoki yaroqsiz holgakelishi sug‘urta hodisalari hisoblanadi.

Sug‘urta hodisalari natijasida lizingga berilgan texnika shikastlanganda sug‘urta tovoni lizing oluvchiga, texnikani qayta tiklash iloji bo‘1maganda esa lizing beruvchiga to‘lab beriladi.

3.