Mavzu: qishloq xo’jaligida yer resurslaridan foydalanish muammolari

 1-jadval
O’zbekistonda sug’oriladigan yerlarning sho’rlanishi, ming gektar 

Viloyatlar 
Sug’ori-
ladigan 
yerlar 
maydoni 
Sug’oriladigan yerlarning sho’rlanish darajasi 
bo’yicha taqsimlanishi 
sho’rlan-
magan 
kuchsiz 
o’rtacha 
kuchli 
va 
juda kuchli 

---

15 
Andijon
Buhoro, Navoiy 
Jizzah 
Qashqadaryo 
Namangan
Samarqand 
Surhondaryo
Sirdaryo 
Toshkent 
Farg’ona 
Horazm 
Qoraqalpog’iston 
Respublikasi 
O’zbekiston 
Respublikasi 
275,1 
271,8 
290,6 
497,4 
282,4 
370,3 
326,2 
296,5 
377,1 
351,6 
270,8 
500,9 
4220,2 
245,2 
15,4 
51,7 
275,1 
233,6 
351,2 
196,8 
12,9 
366,9 
140,8 
- 
35,9 
1942,9 
14,9 
160,1 
161,1 
162,3 
33,1 
12,9 
75,4 
220,9 
7,8 
173,1 
162,3 
230,1 
1483,9 
14,9 
62,5 
73,3 
45,9 
2,7 
5,3 
50,2 
48,7 
2,1 
32,0 
77,5 
181,9 
628,0 
- 
33,8 
4,1 
13,7 
0,9 
0,9 
3,8 
13,9 
0,3 
5,7 
31,0 
53,0 
165,6 
Manba. Qishloq va suv ho’jaligi vazirligi maьlumotlari asosida tuzildi
Lalmikor yerlarda eroziya yanada keng miqyosda ro’y beradi. 
H.M.Maqsudovning hisob-kitobicha bu maydon 700 ming gek. dan ziyod.Tuproq 
eroziyasida sodir bo’ladigan yuzaki chuqurlama (ariqchali) eroziya turlari maьlum 
qulay sharoitlarda jar Eroziyasiga o’tib boradi. Jar eroziyasi jarayonida hudud 
butunlay ishdan chiqadi, chunki 5-10 met. chuqurlik va 20-30 met. li jarlik vujudga 
kelishi natijasida o’ydim-chuqurlik tarkib topadi va u relьef jihatidan ho’jalikda 
foydalanishdan chiqib ketadi. 
Sug’oriladigan yerlarning zovur tarmoqlariga bo’lgan ehtiyoj qismi 3,3 
mln.gektarni tashkil qiladi, amalda ularning 85% i zovur tarmoqlari bilan 
taьminlangan. SHundan 2,4 mln gektarda yotiq va 0,4 mln gektarda tik zovurlar 
bilan taьminlangan. Yopiq, yotiq zovurlar 581 ming gektarda mavjud. Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida sug’orma yerlarning irrigatsiya va melioratsiya tizimlarini 
boshqarish ancha murrakab bo’lmoqda, chunki ularni har yili taьmirlash, tozalash, 
bo’zilgan yoki ishdan chiqqan qismlarni yangilari bilan almashtirish kerak, texnika 
vositasi, elektroenergiya, neft mahsulotlari zarur. SHuning uchun ham ochiq va 
yopiq, yotiq zovurlar bir necha yillardan beri tozalanmaydi, tik zovurlarning 

---

16 
(ularning soni 5 mingga teng) 50%i mutlaqo ishlamaydi. Ehtiyot qismlar 
yetishmaydi, elektroenergiya qimmat. 
Zovur tarmoqlarini muntazam tozalab va taьmirlab turilmasligi natijasida 
ularning aksariy qismi yarmigacha to’lib qolgan (ishchi zovur chuqurligi 
meьyorida 2,6-3,6 met. bo’lishi lozim). Buning natijasida zovur atrofidagi grunt 
suvlarini tortib ololmaydi, binobarin ularning sathi yer betiga yaqin turadi va 
sho’rlanish manbaiga aylanadi. Quyi Amudaryoda sug’oriladigan yerlarning 
meliorativ ahvoli juda og’ir, boz ustiga Qoraqalpog’istonning ayrim hududlari 
zovur tarmoqlariga ega emas, Mavjud zovurlarning samaradorligi nihoyatda past, 
ular sho’r zovur suvlarini bazur chetga chiqarib tashlamoqda. Bu o’lkada 
melioratsiya bo’yicha mahsus dastur asosida katta ishalrni amalaga oshirish zarur. 
Gap shundaki, 0,5 mln gektar sug’orma yerlarning har gektar maydonida katta 
samara bilan ishlaydigan (hozirda o’rtacha 32-35 m) o’zunligi 50-60 m (paxta 
maydonlarida) bo’lgan yotiq zovur tarmoqlari qurilishi zamon talabiga aylandi. 
Yerlarni kapital va joriy tekislash, ko’zgi va qishki sho’r yuvish ishlarini o’z 
vaqtida sifatli o’tkazish darkor. 2013-2017-yillarda sug’oriladigan yerlarning 
meliorativ holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish bo’yicha 
kompleks chora-tadbirlar davlat dasturini qabul qilindi.