Маvzu: Qishloq xoʼjaligi ekinlarini sugʼorish usullari va ularning iqtisodiy samaradorligi

2.2 Suv resurslaridan foydalanish darajasini ifodolovchi koʼrsatkichlar tizimi




1-rasm. Qishloq xo’jaliogida suvdan foydalanish turlari
Iqtisodiyotda muhim iqtisodiy ko’rsatkichlar mavjudki, ular yer-suv
resurslaridan foydalanishda ham muhim rol o’ynaydi. Eng avvalo, suv
resurslaridan foydalanish darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimiga
to’xtalamiz. Chunki yer resurslariga chuqurroq va batafsilroq to’xtalishga to’g’ri keladi.
Iqtisodiyot tarmoqlarida suvdan foydalanish asosan uch turga bo’linadi
(1-rasm).
Suvdan umumiy va maxsus foydalanishning 2 xili mavjud:
1. Suvdan umumiy foydalanish - suvning holatiga ta‘sir qiladigan inshootlar yoki texnikaviy qurilmalarni qo’llamay turib foydalanish;
2. Suvdan maxsus foydalanish - inshootlarni yoki qurilmalarni qo‗llash yo’li bilan foydalanish.
Suv resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda bevosita qishloq
Xo’jaligi korxonasida ishlatilgan suv ko’rsatkichlari aniqlanadi. Suvdan
foydalanuvchilar uyushmasi yoki irrigatsiya tizimi havza boshqarmalarida
inshoot va qurilmalarni qo’llashdagi ko’rsatkichlar asosida suv samaradorligi aniqlanadi.
Qishloq xo’jaligida suvdan unumli foydalanish darajasini ifodalovchi
Ko’rsatkichlar tizimi quyidagilardan iborat:
 limit bo’yicha suv hajmi, m3;
 suvdan foydalanish darajasi, %;
 suv bilan ta‘minlanganlik darajasi;
 % suv bilan ta‘minlash xarajatlari, so’m;
 sug’orish uchun ajratilgan pul mablag’i, so’m;
 sug‗orish suvidan foydalanish unumdorligi, so’m;
 sof foyda, so’m;
 rentabellik darajasi, %.
Yer resurslaridan samarali foydalanish, davlat organlari tomonidan yer va
soliq siyosatining ratsional ravishda olib borilishi uchun avvalo, yer bahosini
bilish zarur. Buning uchun eng avvalo, davlat tomonidan yer uchastkalarining kadastr bahosi hisobga olinadi.
Kadastr qiymati deganda hisobdagi rentadan kelayotgan daromad ham
tushuniladi. Albatta quyidagi ko’rsatkichlar tizimi yer resurslaridan
foydalanishda ishlatiladi:
 ekin hosildorligi, s/ga;
 unumdorlik 1 ga yerdan olinadigan yalpi mahsulotning natural va qiymat
shaklidagi ko’rinishi;
 1 ga sarflangan xarajatlar, so’m;
 1 ga yerdan olingan yalpi mahsulot qiymati, so’m;
 1 ga yerning kadastr qiymati, so’m;
 yerni iqtisodiy baholash ko’rsatkichi ball-boniteti, ball;
 sof foyda, so’m va hokazo.