Mavzu Qattiq jismlarning xususiyatlari. Reja



Download 126,58 Kb.
bet4/4
Sana08.04.2022
Hajmi126,58 Kb.
#536478
1   2   3   4
Bog'liq
Maruza-7

7.6-rasm. CHo‘zilish (a) va siqilish (b) deformasiyalari.
bu erda koeffisient elastiklik koeffisienti deyiladi. (9.5) formuladan kattalikka esa elastiklik moduli yoki YUng moduli deyiladi. YUng moduli E ni (8) formulaga qo‘yamiz:
(7.6)
(7.5) va (7.6) formulalardan:
(7.7)
ko‘rinadiki elastiklik koeffisienti 1  sterjenni nisbiy uzayishiga bog‘liq ekan. SHuningdek uzunligi L0 bo‘lgan sterjenga Rn kuchlanish ta’sir ilayapti deylik, u holda sterjenning yangi uzunligi

teng bo‘ladi. (7.5) formulaga asosan va sterjenning Ya’ni uzunligi
(7.8)
demak, kuchlanish Rn ga chiziqli bog‘lanishda ekan. Sterjenga ta’sir etuvchi kuch:
(7.9)
ta’sirida L sterjen uzunligi o‘zgarishi natijasida A-ish bajariladi. Agar sterjenga ta’sir etuvchi kuchni o‘rtacha fn bilan belgilasak:
(7.10)
yoki (7.10) formulaga (7.11) ni qo‘ysak
(7.11)
tenglik o‘rinli bo‘ladi. Bu ish elastik deformasiyalangan sterjenda potensial energiya hosil qilish uchun sarflanadi
(7.12)
Demak, elastik deformasiyalangan sterjenning potensial energiyasi deformasiyaning L2 ga proporsional ekan.
Qattiq jismning fazoviy panjarasini tashkil qiluvchi har bir zarra (atom yoki ion) muvozanat vaziyat atrofida tebranib turadi. Qattiq jismning ichki energiyani mana shu tebranishlarning energiyasidan iboratdir. Qattiq jismlardagi zarralarning issiqlik harakati, gaz va suyuqliklardagi zarralarning issiqlik harakatidan shuning uchun farqlanadi. Gazlarda alohida molekulalar erkin uchib yuradi va bir-biri bilan faqat elastik to‘qnashishlarga uchraydi; gazlarda diffuziya jarayoni tezlik bilan o‘tishiga olib keladi.
Suyuqliklarda esa molekulalar o‘zining tartibsiz harakati tufayli qo‘shni molekulalar bilan uzluksiz tebranib turadi. Suyuqliklarda ham, gazlardagiga nisbatan sekinroq bo‘lsada diffuziya mavjuddir. Ammo qattiq jismlarda zarralar (atom va ion) ma’lum muvozanat atrofida tebranib tursada, bir joydan ikkinchi kamdan kam holda joyga o‘tishi mumkin, shu sababli diffuziya juda sekin bo‘ladi. Qattiq jismning temperaturasi ko‘tarilsa, zarralarning muvozanat vaziyatlardan chetlanishlari ko‘payadi. Bu qattiq jismni issiqlikdan kengayishiga olib keladi.
Ma’lumki, qattiq jismning 273 K temperaturadagi uzunligini L0 ga teng deb olib, uning T temperaturagacha qizdirgandagi L uzayishini quyidagicha ifodalash mumkin:
(7.13)
bunda   qattiq jismning issiqlikdan chiziqli kengayishi koeffisienti. Bundan jismning T temperaturadagi LT uzunligi;
(7.14)
Ya’ni qattiq jismning uzunligi temperatura bilan chiziqli bog‘lanishda o‘sadi.
Qattiq jismlar uchun chiziqli kengayish koeffisienti kichik bo‘lib, ular 10-5 va 10-6 grad-1 ga yaqin kattalik atrofida bo‘ladi. Agar (23) dan  ni aniqlasak
(7.15)
ni topamiz. Demak,  jismning nisbiy chiziqli kengayishi ning temperatura o‘zgarishi T ga nisbati bilan aniqlanadi:

CHiziqli kengayish natijasida jismning hajmi ham kattalashadi. Qirralarining uzunligi L0 bo‘lgan kub shaklidagi jismning ko‘z oldimizga keltiraylik; uning ga teng bo‘lgan dastlabki hajmini V0 orqali belgilaymiz. U holda T temperaturadagi hajm

Bu ifodadagi (1+T) binomni kubga oshirib, 2 hamda 3 qatnashgan hadlarni etiborga olsak,

bo‘ladi. 3 ni  orqali belgilasak,
(7.16)
Bu erdagi kattalik  qattiq jismning issiqlikdan haymiy kengayish koeffisienti deyiladi.
Anizotron kristallarda chiziqli kengayish koeffisienti  turli yo‘nalishlar uchun turlicha bo‘ladi. Natijada kristall kengaygandan so‘ng, o‘ziga o‘xshash bo‘lmay qoladi: kristall o‘z shaklini o‘zgartiradi. Ammo kristallning to‘g‘ri chiziqli issiqlikdan kengayishi, to‘g‘ri chiziqligicha qolaveradi. Bu yo‘nalishlar kristallografik o‘qlar deyiladi. Issiqlikdan kengayish koeffisienti  ning mana shu yo‘nalishlar bo‘yicha olingan qiymatlari bosh qiymatlar deyiladi. Umumiy holda kristallar uchta shunday o‘qqa va issiqlikdan chiziqli kengayishning uchta bosh koeffisienti , 2 va 3 ga egadir.
Kristallning hajmiy kengayish koeffisienti taqriban chiziqli kengayishning bosh koeffisientlari yig‘indisiga teng. Izotrop jism uchun va bu holda ga teng bo‘ladi.
Issiqlik uzatish turlari.
Download 126,58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish