Mavzu: Qadimgi Yunoniston (Gresiya)dagi siyosiy fikrlarning vujudga kelishi va rivojlanishi

Pifagor (eramizdan avvalgi 571-497 yillar) siyosatda aristokratik dunyoqarashli edi. U axloqli, aql-zakovatli, ezgu niyatli odamlar boshqaruvi tarafdori bo‘lgan. Pifagor tartib va qonunchilikni ulug‘lagan, tartibsizlikni tanqid qilgan. Pifagorchilar (Arxit, Lizis, Filoley va boshqalar)ning bir qadar mistik dunyoqarashida ularning raqamlar haqidagi ta’limoti katta o‘rin tutgan. Ularning nazarida, raqam dunyoning ibtidosi va mohiyatidir.
Pifagorchilar adolatli qonunlar hukmronlik qilgan polisni ideal polis deb bilishgan, qonunga bo‘ysinishni fazilat hisoblashgan. Qonunchilikka yangiliklar kiritishga intilishni tanqid qilar ekan, “garchi nomukammal bo‘lsa-da, otalar odati va qonunida” yashashni “ezgu ish” deb sanashgan.
Pifagorning fikricha, Tangridan keyin, ota - onani va qonunlarni hurmat qilish kerak, ularga ichki ishonch bilan bo‘ysunish kerak. Qonunga itoatkorlik eng yaxshi fazilat, qonunlarning o‘zi esa - katta boylikdir.
Polis hayoti uchun eng yomoni - bu hoqimiyatning yo‘qligi, parokandalikdir, chunki inson o‘z tabiatiga ko‘ra, bir yetakchiga, rahbarga, tarbiyachiga muhtojdir.
Shuning uchun insonlar ta’lim-tarbiyaga, bilim olishga intilishadi.
Faley Xalkedonskiy barcha ichki tartibsizliklar mulkka tegishli masalalardan kelib chiqishini ta’kidlagan. Shu boisdan ham polis hayoti mukammal bo‘lishi uchun barcha fuqarolarning yer mulkini tenglashtirish, mavjud tafovutlarni bartaraf etish kerak deb hisoblagan.
Geraklit (eramizdan avvalgi 544-483 yillar) ham aristokratiyaga xos qarashlarni rivojlantirgan. U “olomon boshqaradigan va safida yaxshilarga o‘rin bo‘lmagan” demokratiyani tanqid qilar ekan, hokimiyatni aqliy va axloqiy jihatdan “yaxshilar” (aslzodalar) boshqarishi kerakligini ta’kidlagan. Uning fikricha, yaratilgan qonunni xalq yig‘ini qo‘llab-quvvatlashi shart emas, muhimi — qonun umumiy mantiqqa mos bo‘lsa bas.
Pifagor va Geraklit uchun umumiy bo‘lgan va keyingi mutafakkirlarga katta ta’sir ko‘rsatgan yondashuv shundan iborat ediki, ular aslzodalik kelib chiqishga emas, odamning shaxsiy xususiyatlariga bog‘liq degan tushunchani ilgari surishgan.

Geraklitnig fikricha, polisdagi hayot umumiy “logos”ga, ya’ni hammani boshqaradigan tafakkurga bo‘ysunishi kerak, chunki “barcha insoniy qonunlar yagona ilohiy qonundan oziqlanadi va bu ilohiy qonun istalgan joyda o‘z ta’sirini o‘tkazadi, polis hayotida barchadan va har qanday narsalardan ustun turadi”. Geraklit pozitiv qonunlarning oqilona tabiatini nazarda tutgan xolda, “xalq qonun uchun, uning barchaga birdek amal qilishi uchun kurashishi lozim” deb ta’kidlaydi.

Shoir Feognid Megarskiy (eramizdan avvalgi VI asr oxiri — V asr boshi) esa, aksincha, aslzodalik aynan kelib chiqishi bilan belgilanadi, deb ishongan. Aristokratlar boshqaruvdan chetlatilgan va demos hukmronligi o‘rnatilgan davlatni Feognid boshqarib bo‘lmaydigan kemaga o‘xshatgan.
Eramizdan avvalgi V asrda davlat va jamiyat, siyosat va huquq muammolarini falsafiy-ijtimoiy jihatdan tahlil qilish kuchaygani siyosiy-huquqiy ta’limotlarning rivojlanishiga ko‘maklashdi.