Mavzu: Qadimgi Misr podshohligi Режа

Misrshunoslik fanining rivojlanishi. XIX asr boshigacha qadimgi Misr madaniyati va tarixi bilan hech kim shug`ullanmagan. Qadimgi Misr yozuvi unitilgan edi. Faqat XIX asr boshlarida fransuz olimlari 1809-1828-yillarda 48 tomli «Misr tasviri» nomli kitobni nashr etdilar. Misr iyerogliflarini fransuz olimi Silvestr de Sasi va shved olimi Okerblad, ingliz olimi Tomas Yung o`qishga harakat qildilar. Ammo qadimgi Misr yozuvi tizimini va iyerogriflarini o`qish metodini fanning o`tkir bilimdoni, misrshunoslik fanining asoschisi fransuz olimi Jak Fransua Shampol`on (1790-1832 yillar) ochdi. J. Shampol`on Grenobl shahridagi litseyda ta`lim oldi. Parijda taniqli lingvist Silvestr de Sasi rahbarligida Sharq tillarini o`rgandi. Napoleon yurishlari vaqtida Misrda bo`lgan mashhur fransuz fizigi va matematigi Fur`ening hikoyalari tasiri ostida qadimgi Misr tiliga qiziqib qoldi. Shampol`on qariyb yigirma yil davomida qadimgi Misr yozuvini o`rganib, bu yozuvni o`qishning kalitini topdi. U 1822 yil 27 sentabrda Fransiya akademiyasida iyeroglif alfavitini ochganligi to`g`risida ilmiy xabar qildi. Olim og`ir ilmiy mehnat va moddiy nochorlik tufayli, 1832 yil 42 yoshida vafot etdi. Shampol`ondankeyin ham Misryozuvinio`zganishdavometdi. Nemis olimlari Lepsius va Brugsh «Misr xronologiyasi», «Misr fir’avnlari to`g`risida» nomli asarlarini yaratdilar.

XIX asrning 80-yillaridan boshlab misrshunoslikda yangi bosqich boshlandi:

1. 
   Katta hajmdagi maydonlarda olib boriladigan arxeologik qazilmalarni o`tkazishning ilmiy asoslangan qat’iy metodikasi ishlab chiqildi. Arxeologik qazishmalar natijasida topilgan topilmalar tizimli o`rganildi va doimiy saqlana boshlandi.
   
2. 
   Topilgan yozma yodgorliklar filologik va tarixiy tahrir bilan chop etila boshlandi.
   
3. 
   Qadimgi Misr tarixi va madaniyatning turli muammolari ishlanib, yirik asarlar to`plami chop etila boshlandi. Misr topilmalari muzeyini tashkil qilgan va yirik arxeologik qazishmalar olib brogan olim O. Mariyettning misrshunoslik fani taraqqiyotidagi xizmati katta bo`ldi. Ingliz tarixchisi Flinders Pitriuning davomchisi bo`ldi. U III tomli «Qadimgi davrda Misr tarixi», Brested II tomli «Misr tarixi», Maspero «Misr tarixi» va Ed. Meyer «Qadimshunoslik tarixi» asarlarini yaratdilar. XIX asrning o`rtalarida fransuz olimi O. Mariyett qadimgi Memfisdan muqaddas ho`kizlar sog`onalarini topdi. G. Maspero XIX asr oxirida Sakkaradagi piramidalarni tadqiq qilib, V-VI sulola piramidalarining xonalari ichki devoridagi matnlarni chop qildi. Fiva shahrida u Yangi podsholik fir`avnlarining mo`miyolari yashirilgan ulkan maxfiy joyni topdi.
   

Misrshunoslikning yangi davri XX asrning 20-yillariga to`g`ri keladi. Angliyada «Kembridj Qadimgi tarixi» seriyasi chop etilib (I-XI tomlari 1928-1938-yillarda chop etildi), nemis olimlari A. Ermanva X. Tropye (1926-1931 y) V tomli Misr lug`atini tuzdilar.

A.Gardner III tomli «Vilbur papirusi», «Ramseslar davri ma’lumotihujjatlari» va «Misronomastikasi» asarlarini chop qiladi. Misrda asosiy arxeologik qazishmalarni Yevropa va AQSH olimlari olib bordilar. Faqat XX asrning 20-yillaridan boshlab o`zi misrlik bo`lgan olimlar arxeologik qazishmalarni boshladilar.

Rus olimlari Misr tarixini o`rganishda o`z hissalarini qo`shdilar. V.G. Barskiy 1727-1730-yillarda bir necha Sharq mamlakatlarini aylanib chiqib, shunda u Misrda ham bo`lgan. U Qohira, Rozett va Iskandariyada bo`lib, o`zining «Sayohat» degan asarida Iskandariyaning mashhur yodgorliklaridan birini mufassal tasvirlangan. Barskiy bu tasvirlarga rasmlarni ilova qilgan. Muallif bu rasmlarni shu qadar sinchiklab ishlaganki, unda yodgorlikdagi iyeroglifni yozuvchi o`z zamonasiga ko`ra juda aniq aks ettirgan. Mashhur rus olimlari V. Turayev, I. Nikolskiy, V. I. Avdiyev va boshqalar misrshunoslik fanini rivojlantirishda muhim o`rin egallaydilar.