Mavzu: pythonga kirish

Mantiqiy amallar

Murakkab shartli ifodalarni yozish, odatda mantiqiy amallar yordamida amalga oshiriladi. Pythonda quyidagi mantiqiy operatorlar mavjud:
and (mantiqiy ko‟paytirish). Murakkab ifodadagi biror bir qism ifodani qiymati False
bo‟lsa, ifodaning yakuniy qiymati False , aks holda True qiymat qaytaradi. Masalan:

yoshi = 21 vazni = 72 natija = yoshi > 17 and vazni == 72 print(natija) # True

Yuqoridagi dasturda murakkab mantiqiy amal ikki qismdan yoshi > 17 va vazni > 56 qismlardan tashkil topgan bo‟lib, ular and mantiqiy operatori bilan birlashtirilgan. Agarda ikkala mantiqiy amal True qiymat qaytarsa ifodaning qiymati True bo‟ladi, aks holda False qiymat qaytaradi.
Matriqiy ifodalarda faqatgina taqqoslash amallaridan foydalanish shart emas. Ixtiyoriy mantiqiy amal yoki boolean turidagi qiymatlar (True, False) ham ishlatilishi mumkin. Masalan:

1	yoshi = 21
2	vazni = 72
3	t = True
4	natija = yoshi	>	17 and vazni > 56 and t
5	print(natija)	#	True

or (mantiqiy qo‟shish). Agarda ifodadagi biror bir qism ifoda True qiymat qaytarsa, yakuniy natija ham True, aks holda False bo‟ladi.

yoshi = 21 t = False natija = yoshi > 17 or t print(natija) # True

not (mantiqiy inkor). Ifodaning qiymatini True bo‟lsa, natija False va aksincha.

yoshi = 21 t = False print(not yoshi > 17) # False print(not t) # True

and operatorining biror bir operandi False qiymatga ega bo‟lsa, u holda boshqa operand qiymati tekshirib (hisoblanib) o‟tirilmaydi, har doim natija False bo‟ladi. Bunday xususiyat ish unumdorligini bir oz bo‟lsada oshirish imkonini beradi. Xuddi shunaqa xususiyat or operatori uchun ham o‟rinli. Ya`ni or operatorining biror bir operandi qiymati True qiymatga ega bo‟lsa, boshqa operandlar tekshirilmaydi, natija sifatida har doim True qiymati qaytariladi.
Agar bitta ifodada bir nechta mantiqiy operatorlar qatnashgan bo‟lsa, u holda ularning ustunligiga (prioritetiga) alohida e`tibor qatarish kerak. Dastlab not operatori keyin and va eng so‟ngra or operatori bajariladi. Masalan:

1	yoshi = 22
2	xolati = False
3	vazni = 58
4	natija = vazni == 58 or xolati and not yoshi > 21 # True
5	print(natija)

Ushbu dasturda keltirilgan ifodadagi mantiqiy amallar kuyidagi ketma-ketlikda bajariladi:

qaytaradi.
not yoshi > 21 mantiqiy ifoda False qiymat qaytaradi;
xolati and False (not yoshi > 21) esa False qiymat qaytaradi;
vazni == 58 or True (xolati and not yoshi > 21) esa True qiymat

Shuni alohida ta`kidlash kerarki, mantiqiy ifodalarda mantiqiy amallarning bajarilish ketma-ketligini qavslar (, ) yordamida o‟zgartirish mumkin.

9. Satrlar ustida amallar

Satrlar – qo‟shtirnoq ichiga olingan Unicode kodidagi belgilar ketma-ketligi orqali ifodalanadi. Pythonda satrlar apostrof („,‟) va qo‟shtirnoqlar (“,”) orqali

berilishi munkin. Uchta ketma-ket kelgan apostrof ham satrlarni ifodalashda ishlatiladi.

ismi = "Yusupov" familiyasi = 'Yusuf' print(ismi, familiyasi) # Yusupov Yusuf

Satrlar ustida eng keng tarqalgan amallardan biri bu ularni birlashtirish yoki konkatenatsiya amali hisoblanadi. Satrlarni birlashtirish uchun + amali qo‟llaniladi. Masalan:

ismi = "Yusupov" familiyasi = 'Yusuf' sharifi = "Qalandarovich" FISH = ismi + " " + familiyasi + " " + sharifi print(FISH) # Yusupov Yusuf Qalandarovich

Agar satr va sonlarni birlashtirish talab qilinsa, u holda str() funksiyasi yordamida sonni satr turiga keltirish kerak bo‟ladi. Masalan:

1	ism = "Yusuf"
2	yosh = 33
3	info = "Ismi: "+ ism + " yoshi: "+ str(yosh)
4	print(info) # Ismi: Yusuf yoshi: 33

Maxsus belgilar: Pythonda boshqa tillardagi kabi quyidagi maxsus belgilar mavjud:
\t – tabulyatsiya belgisi;
\n – yangi satrga o‟tish belgisi;
\’ – apostrof belgisi;
\” – qo‟shtirnoq belgisi.
Quyidagi misolda yuqoridagi barcha maxsus belgilarni qo‟llangan holat uchun dastur keltirilgan.

print("1-chi kurs\n\"O\'MU\"\ttalabasi")

Konsol ekraniga quyidagicha natija chiqariladi:
1-chi kurs
"O'MU" talabasi
Satrlarni taqqoslash: Satrlarni taqqoslashda satrda ishtirok etayotgan belgilarning registriga alohida e`tibor qaratish lozim. Har qanday raqam ixtiyoriy alfavit belgisidan shartli kichik hamda katta registrli alfavit belgilari kichik registrli avfavit belgilaridan shartli kichik sanaladi. Masalan:

5	str1 = "1a" str2 = "ab" str3 = "Aa" print(str1 > str2) # False, chunki str1 ning birinchi # belgisi raqam
7	print(str2 > str3) # True, chunki str2 ning birinchi # belgisi kichik registrga ega

Yuqoridagi dasturda “1a”>”ab” sharti False qiymat qaytaradi. Chunki raqam alfavit belgisidan shartli kichik hisoblanadi. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, ikki satr solishtirilganda ularning mos tarkibiy elementlari solishritiladi(“1a”>”ab” holatda, dastlab 1 va “a” tekshiriladi). Agarda solishtirish natijasi teng bo‟lsa navbatdagi mos elementlari solishtiriladi. Jarayon birinchi teng bo‟lmagan holat topilganda yoki satrlardan birining oxiriga yetib kelinganda tugatiladi. Agar satrlarning dastlabki barcha mos elementlari teng, faqat ularning uzunliklari farqli bo‟lsa, u holda uzunligi katta satr shartli katta bo‟ladi. Masalan: “abcd”<”abcde” sharti True
Bundan tashqari satrlar ustuda amal bajaradigan upper() va lower() funksiyalari mavjud bo‟lib, satr tarkibidagi alfavit belgilarni mos ravishda kichik va katta registrlilariga almashtirish uchun ishlatiladi. Masalan:

4	str1 = "Kitob" str2 = "kitob" print(str1 == str2) # False - chunki ularni birinchi # harflari turli registrda
67	print(str1.lower() == str2.lower()) # True chunki ikkala # satr ham kichik registrga keltirilgan