Мавзу: Пул назарияси

1-чизма. Ривожланган иқтисодий тизимда пул ва товар обороти

Жами ижтимоий маҳсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ҳолда пул айланиши:

• биринчи турига, ишлаб чиқариш жараёни учун зарур жами ресурслар — мехнат қуроллари, меҳнат воситалари, иш кучи сотиб олиш ва аксинча, аҳоли томонидан давлат, коопертив-савдо ташкилотлардан, дехқон бозорларидан, фуқаролардан истеъмол учун зарур товарларни сотиб олиш ва аҳолининг юқоридаги субъектларга товарлар сотиш, капитал қурилиш ва таъмирлаш соҳасидаги ҳисоб-китоблар ва бошқалар киради.
• иккинчи турига ишчи, хизматчиларга иш ҳақи тўлаш, миллий даромадни таксимлаш ва қайта таксимлаш билан боғлиқ тўловлар, кредитлаш жараёни билан боғлиқ тўловлар ва бошқа товар ҳаракати билан боғлиқ бўлмаган тўловлар киради.

Пул функцияларига ва тўлов турига кўра пул айланиши

• нақд пуллик ва нақд пулсиз айланшига бўлинади.
• Нақд пуллик айланиш — бу нақд пул ёрдамида амалга ошириладиган тўловлар йиғиндисидир. Бу айланиш пул ўзининг тўлов ва муомала воситаси функцияларини бажаришида юзага келади.
• Нақд пуллар муомала воситаси сифатида аҳоли билан корхона, ташкилотлар ўртасида, аҳоли билан аҳоли ўртасидаги товарлар сотиб олишда ва сотишда қўлланилади.
• Пул айланишининг асосий қисмини нақд пулсиз айланиш, яъни корхона, ташкилотлар ўртасидаги, уларнинг давлат бюджети, кредит ташкилотлари билан нақд пулсиз бир ҳисоб рақамдан иккинчи ҳисоб рақамига маблағ ўтказиш йўли билан амалга ошириладиган айланиш ташкил қилади.

Корхона, ташкилотларнинг банкдаги ҳисоб рақамидаги пул маблағлари қуйидаги йўллар билан нақд пулга айланади:

Нақд пуллар қуйидаги йўллар билан нақд пулсиз айланишга тушади:

• уй-жой ва коммунал хизматлар учун тўлаганда;
• алоқа ташкилотларига тўлаганда;
• ҳар хил солиқлар ва пайлар тўлаганда;
• давлат заёмлари ва лоторея билетлари сотиб олингандаги тушумлар орқали;
• якка тартибдаги қурилиш учун олинган кредитларни тўлаганда;
• ҳар хил божлар ва жарималарни тўлаганда;
• болалар боғчалари ва бошқа муассасалар учун тўлаганда;
• дам олиш уйлари ва бошқа соғломлаштириш муассасаларни йўлланмалари учун тўлаганда ва бошқа ҳолларда.