Мавзу: Паразитизмнинг ва трансмиссив табиий манбали касалликларнинг биологик асослари. Тиббиёт протозоологияси. Маъруза материаллари

Копуляцияда (лотинча copulation–қӯшилиш, бирлашиш ) иккита инди- 
вид бир-бири билан қўшилади, натижада битта организм - зигота ҳосил 
бўлади ва ривожланади. 
Содда ҳайвонларнинг қуйидаги синфларга кирувчи вакиллари тиббий 
аҳамиятга эга ҳисобланади: 
Саркодалилар –Sarcodina Хивчинлилар -Flagellata 
Споралилар –Sporozoa Инфузориялар -Infusoria (Ciliata) 
Содда ҳайвонлар орасида паразитизм кўринишлари нисбатан кенг тарқалган. 
Бу паразит турларининг умумий сони бир неча мингдан ортиқ бўлиб, турли 
аъзоларни (ичак, тана бўшлиқлари; қон томирлари, жинсий аъзолар) 
зарарлаши мумкин. Уларнинг кўпчилиги ҳужайра ичида паразит- 
лик қилиб, айрим турлари жуда оғир, хатто ўлимга олиб борадиган касал- 
ликларнинг келтириб чиқаради. Protozoaтипига кирувчи паразит турлари бир 
текисда тарқалмаган. Sporozoaсинфининг ҳамма вакиллари асосан паразит 
ҳаёт кечирса, sarkodinалар орасида фақат баъзи амёбаларгина паразит -ҳолда 
учрайди. Содда паразитларда ҳаёт босқичининг бориши ва морфологик 
мосланувчанлиги ҳар хил бўлиши мумкин. Эволюцион жараён- да содда 
ҳайвонлар аввал, асосан эркин яшаган, кейинчалик айрим эркин яшовчи 
содда ҳайвонларнинг баъзи бир турлари паразит ҳаёт кечиришга ӯтган. 
Паразитликка ўтишига сабаб, атроф-муҳитга мукаммал мослашиш- 
нинг қийинлиги натижасида юзага келган деб ҳисобланади. 
 
ХИВЧИНЛИЛАР СИНФИ (FLAGELLATA) 
Хивчинлилар синфи вакиллари ҳайвонларни ўсимликлар дунёси билан 
боғлаб турувчи энг қадимги гуруҳдир. Хивчинлиларнинг баъзилари (масалан, 
эвгленасимонлар ва фитомонадалар) яшил сув ўтларига жуда ҳам 

---

ўхшайдилар. Хивчинлиларга хос бўлган умумий хусусиятлардан бири улар- 
нинг ўзларида битта ёки бир нечта хивчин тутишидир. Хивчинларҳаракат 
органоидлари ҳисобланиб улар базал таначадан ўсиб чиқади.Хивчинингич-ка 
ипсимон ёки лентасимон кўринишда бўлиб протаплазмани ўсимтаси
ҳисобланади. Электрон микроскопда хивичинлар текширилганда,улар
мураккаб тузилишга эга эканлиги аниқланган. Кўндаланг кесими кӯзатил- 
ганда, хивчин қобиқ билан ўралганлиги ва бу қобиқ протаплазма қобиғи- 
нинг давоми эканлиги маълум бӯлди. Хивчин матриксидаги 9 жуфт пери- 
ферик ва 1 жуфт марказий фибриллалар бўлиб, улар цитоплазмадаги базал 
танача билан тугайди. Хивчинлилар танаси пелликула билан қопланган ва 
ҳар бир турга хос бўлган доимий шаклга эга. Озиқланиш ва ассимляция 
усуллари хилма-хил бўлиб, айрим турларида ассимляция миксотроф, 
бошқаларида эса гетеротрофдир. Кўпайиши жинссиз (митоз бўлиниш) ва 
бўлиниш йўли билан юзага чиқади. 
Хивчинлилар синфига 300 тадан ортиқ тур киради. Уларнинг кўпчилиги
денгиз ва чучук сувларда, айримлари нам тупроқда яшайди. Баъзи турлари 
паразитлик қилиб яшашга мослашган.