Mavzu: O’zbekistonning ekoturistik resurslari bo’yicha turpaket yaratish yo’llari

Aylanma marshrut.
Bunday marshrut "A" nuqtadan boshlanadi va "A" nuqtada tugaydi, ya'ni guruh aylanadagidek harakatlanadi. Shunday qilib yotqizilganki, marshrut bo'ylab o'tayotganda, yo'lda eng ko'p chiroyli joylarni ko'rish mumkin edi.
Radial yo'nalish.
Radial yo'nalish, xuddi go'yo, marshrutlarning dastlabki ikki turini birlashtiradi. U chiziqli ko'rinishga o'xshaydi, faqat marshrutning "A" nuqtasidan "B" nuqtasigacha guruh xuddi shu yo'ldan yuradi.
Uchinchi bosqich. Shartnoma bosqichi (sheriklar bilan shartnomalar tuzish). Ushbu bosqichda sherik yoki xizmat ko'rsatuvchi provayder aniqlanadi. Shartnomada quyidagilar ko'rsatilgan: shartnoma predmeti, asosiy shartlar, etkazib beruvchining huquqlari va majburiyatlari, tomonlarning javobgarligi, hisob-kitob qilish tartibi, tomonlarning qonuniy manzillari, fors-major holatlari.
Mehmonxona kompaniyasi bilan tuzilgan shartnomada quyidagilar bo'lishi kerak:
Xona narxlari, ularni bron qilish;
Turar joy shartlari;
Kelish jadvali;
Moddiy javobgarlik.
Umumiy ovqatlanish korxonasi bilan tuzilgan shartnomaga quyidagilar kiradi.
* bir vaqtning o'zida xizmat ko'rsatadigan sayyohlar soni;
* ovqatlanishning muntazamligi va miqdori;
* taxminiy narxlar;
* moddiy javobgarlik.
Ushbu bosqichda tranzaktsiyaning barcha shartlarini sinchkovlik bilan o'rganish kerak, shunda muammo yoki fors-major holatlarida mijoz sayohat AGENTLIGI moddiy zararni qoplashi mumkin. Ko'pincha advokatlar shartnomalar bo'yicha muzokaralar olib borishga taklif qilinadi, bu kelajakda nizolarning oldini olishga yordam beradi.
To'rtinchi bosqich. Ekskursiyani axborot-uslubiy ta'minlash:
a) transport marshrut kartasini rasmiylashtirish;
b) marshrutning tavsifi (og'zaki tavsif, kirish va xizmat ko'rsatish shartlari);
c) marshrut jadvali (jadval);
d) "Sayyohlarni qabul qilish va ularga xizmat ko'rsatish shartlari" hujjati.
Turar joy shartlari: qaysi xonalar, xonalar yoki kabinalar, qancha odam yashashi mumkin, sanitariya xizmatlari - xonalarda kanalizatsiya, kir yuvish joylari, dush yoki hammom mavjud. Ovqatlanish shartlari: restoran, kafe, bufet - yashash joyidan manzil va masofa, ovqatlanish rejasi.
Turistik va ekskursiya, madaniy va dam olish xizmatlari dasturi: xizmat kunlari, ekskursiyalar va tadbirlar uchun mavzular ro'yxati, astronomik soatlarda ekskursiyalarning davomiyligi, ekskursiyalar narxi:
* marshrut xaritasi;
* marshrut bo'yicha ma'lumotnomalar;
* chet elga sayohat qilayotgan sayyohlar uchun eslatma, menejer uchun eslatma tuzish uchun turli xil ma'lumotlar;
* ekskursiyaning texnologik xususiyatlarini tavsifi (OITS, bezgakka qarshi emlash, Osiyo mehmonxonasi, Disneylend va boshqalar);
* arizalarni topshirish muddatlari to'g'risida eslatmalar (aviachipta, turar joy, ovqatlanish, guruhdagi chegirmalar uchun);
* sayohatni bron qilish uchun ariza (sana, buyurtma raqami, mas'ul shaxs, tur nomi, turistlar haqida ma'lumot rus va lotin tillarida, chet el va rossiya pasporti, transport, vaqt, parvoz, sinf, mumkin bo'lgan o'zgarishlar, mamlakat, shahar, kelish va ketish sanasi, mehmonxona, ism, sinf, xona turi, ovqatlanish, ekskursiyalar);
* quyidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumot varag'i:
1) marshrut - ekskursiya, marshrut turi, transport, turar joy, davomiyligi, qisqacha tavsifi;
2) xizmatlar to'plami;
3) qo'shimcha ma'lumotlar.
Beshinchi bosqich. Voucherlar narxini hisoblash va sotish uchun chiqarish (hisoblash). Ekskursiya narxi quyidagicha hisoblanadi:
* transport xizmatlari - ichkarida marshrut transporti, ko'chirish (sayyohlarni guruh yig'iladigan joydan asosiy tashuvchi terminalga etkazib berish), ekskursiyalar;
* turar joy (xarajatlar kechalarga ko'paytiriladi);
* oziqlanish;
* ish haqi (gidlar, ekskursiyalar, guruh rahbari);
* byudjetdan tashqari jamg'armalarga ajratmalar (USTning 26 foizi va baxtsiz hodisalardan sug'urta qilish uchun yig'im);
* ekskursiya xizmati;
* madaniy va ko'ngilochar dasturlar uchun chiptalar;
* qo'shimcha xarajatlar (10 - 20%);
* umumiy xarajatlar;
* foydani hisoblash (10 - 40%);
* xarajatlar va foyda miqdori bo'yicha QQSni undirish;
* voucher narxi QQS bilan.
Oltinchi bosqich. Ekskursiyani bozorga targ'ib qilish (reklama vositalari):
Sotishni rag'batlantirish (to'g'ridan-to'g'ri pochta uchun turli xil materiallar, ma'lum bir yo'nalishdagi risolalar - qo'llab-quvvatlash usuli);
Ma’lumki, iqtisodiy rivojlanishning dunyodagi barcha davlatlar uchun umumiy qonuniyatlari mavjud bo’lish bilan birga, u yoki bu mamlakatning jo’g’rofiy joylashuvi, tabiiy sharoiti, iqlimi, aholisi, tabiiy resurslari vo boshqa ko’plab omillar ta’sirida iqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlari turlicha bo’ladi.

Jahon Turistik Tashkilotining turizmni barqaror rivojlantirish konsepsiyasiga ko’ra: “Turizmning barqaror rivojlanishi kelajak uchun imkoniyatlarni saqlab turish va yaxshilab borish davri mobaynida hozirgi paytda turistlar va ularni qabul qiluvchi hududlar ehtiyojlariga javob beradi. Bu barcha resurslarni boshqarishning shunday yo’nalishiki, uning natijasida iqtisodiy, ijtimoiy va estetik ehtiyojlar madaniy qadriyatlarning, ekologik jarayonlarning, biologik xilma-xillikning hayot faoliyatini qo’llab-quvvatlash tizimini saqlab qolinishi bilan birga qondirilib boradi”.

Demak, turizmning barqaror rivojlanishi tabiat, madaniyat va inson omilini birlashtirib atrof-muhit muvozanatini saqlaydi. Barqaror turizm tamoyilini anglash va rivojlantirishga mahalliy aholining tabiiy resurslarni tejashi va muhofaza qilishi xizmat qiladi. Bu esa ekologik turizmni turizm sohasida muhim o’rin egallashidan dalolatdir. Ekologik turizm tushunchasini ko’rib chiqsak, ekologiya − tirik organizmlar va ular jamoasinig o’zaro hamda atrof muhit bilan munosabatini o’rganadi. Turizm esa jismoniy shaxsning doimiy yashash joyidan farqli joyga dam olish, sog’liqni tiklash, o’rganish va boshqa maqsadda, haq to’lanadigan faoliyat bilan shug’ullanmaslik sharti bilan 1 sutkadan 1 yilgacha bo’lgan muddatda sayohat qilishidir.
Ekoturizm tabiiy muhitga, tabiatga ziyon yetkazmagan holda sayohat qilib uning betakror joylaridan zavq olish uchun atrof-muhitga “yumshoq” ta’sir etish, mahalliy xalqning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini faollashtirishdir.
Ekoturizmni maqsadiga ko’ra bir necha tarmoqqa bo’lish mumkin:
· noyob hayvonot va o’simlik dunyosi bilan tanishish;
· foto tasvirlar va hujjatli filmlar olish;
· agro-turizm;
· ilmiy ekskursiyalar;
· nisbatan ziyon yetkazilmagan yovvoyi tabiatga sayohat.
Sayyoramizda inson faoliyati natijasida zarar yetkazilmagan yovvoyi tabiat maskanlari kam qolganligi sababli bunday hududlarga sayohat qilish cheklangan va ularning narxi ham yuqori. O’ zbekistonda esa ekoturizmning bu yo’nalishi hali yaxshi rivojlanmagan. O’zbekiston hududining ma’lum qismi cho’l zonasiga to’g’ri keladi. U yerlarda “qora uy”lar va boshqa shroitlar yaratib, turlar tashkil etish mumkin. Ekologik inqirozga yuz tutgan Orol dengiziga ham maxsus ekoturlarni tashkil etish mumkin.
Respublikamiz faunasi 97 turdagi o’txo’r hayvonlar, 424 turdagi qushlar, 58 turdagi sudralib yuruvchilar, 83 ta baliq turlariga ega. O’zbekiston flora dunyosida 4100 dan ortiq o’simlik turlari mavjud. Ularning 9 %i endemik, ya’ni aynan shu hududda o’sadigan o’simliklardir. Demak, O’zbekistonda noyob hayvonot va o’simlik dunyosi bilan tanishtiradigan maxsus turlar ishlab chiqish imkoniyati mavjud.
Agro-turizmga to’xtaladigan bo’lsak, qishloq joylarida o’ziga xosliklar: tandirda non yopish jarayoni, “xo’roz jangi”, qovun sayli, hosil bayrami, sumalak sayli va hokazo urf-odatlarni o’z ichiga olgan ekoturlar sayyohlar tomonidan katta talabga ega bo’lishi mumkin.
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ekoturizmni rivojlantirish uchun yurtimiz yetarlicha ekoturistik resurslarga ega. Uni yanada rivojlantirish uchun reklama qila olish kerak. Turpaketlar ishlab chiqish hamda turistlarga yaxshi xizmat ko’rsatish lozim. Biroq bular tabiatga zarar berishiga va ifloslashnish

Ilmiy-ekologik ekskursiyalar, ya’ni bilishga qaratilgan ekoturlar tarixiy yodgorliklar hamda dunyoda kam uchraydigan arxeologik topilmalar, paleontologik qoldiqlarni o’rganish uchun qilinadigan sayohatlardir. Buxoro viloyati Shofirkon tumanida joylashgan ham tabiiy, ham tarixiy yodgorlik hisoblangan Vardonze potensial ekoturistik obyekt sanaladi. Ushbu obyektda zarur infratuzilma tahkil etilsa, turist nazaridan chetda qolmaydi. Sog’liqni tiklashga qaratilgan ekoturlar ham mavjud bo’lib, Jizzax viloyatidagi Zomin salomatlik markazi shifobaxsh ob-havosi bilan, Buxoro tumanidagi issiq suv salomatlik markazi yer ostidan 60˚C dagi suv chashmasi bilan xalqqa ximat qilmoqda. Buxoro viloyati Olot tumanida mavjud tuz bilan davolash maskanini ham potensial ekoturistik obyektga aylantirish mumkin.

Tabiiy quyosh energiyasidan foydalangan holda ekologik sof mahsulotlarni yetishtirish, tabiiy, vitaminlarga boy juvoz yog’i tayyorlanish jarayoni, undan tayyorlangan oziq-ovqat mahsulotlari taklifi shakllantirilsa, potensial talabga ega bo’ladi.
Umuman olganda, O’zbekiston ekoturizmni rivojlantirish uchun barcha resurslarga boy va bu jihatdan dunyoda 15-o’rinda turadi. Respublikamizda tashkil etiladigan ekoturlar quyidagi tamoyillarga amal qilishi darkor:
· tabiatni muhofaza qilish va barqaror rivojlanish masalalarining ustuvorligi va uni ekotur yo’nalishlarida aks ettirish;
· ekoturizm zamirida ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy manfaatdorlik yotishi;
· ekoturizmning tarixiy, madaniy va boshqa turizm turlari bilan bog’liq rivojlantirilishi;
· davlat va mahalliy boshqaruv organlari, aholining ekoturizdan manfaatdorligi;
· Vatanni asrab, rivojlantirishda milliy iftixorni shakllantirish zaruriyati.

1^ Nodir ABDUVALIYEV,
Oliy Majlis Qonunchilik
palatasi deputati,
O‘zLiDeP fraksiyasi a’zosi

2^ (6-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 11-dekabrdagi 981-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2019-y., 09/19/981/4136-son)