Mavzu: O’zbekistonda moliya bozorining shakllanishi va rivojlanishi

2-rasm. Moliya bozorining strukturaviy - funksional modeli.⁸

1. 
   Sub’ektlami shartli ravishda to’rt guruhga: savdo qatnashchilari, savdoni tashkillashtiruvchilar, regulatorlar va informatsion reyting agentliklarga ajratish mumkin. Birinchi guruhga emitentlar (moliyaviy instrumentlami taklif qiluvchilar, sotuvchilar), investorlar (moliyaviy instrumentlarga resurslarini yo’naltiruvchilar, haridorlar), professional qatnashchilar (investitsiya institutlari bo’lmish brokerlar, dilerlar, treyderlar, anderrayterlar; banklar; sug’urta kompaniyalari; fondlar; holdinglar; moliya-sanoat guruhlari kabilar) kiradi.
   

Ikkinchi guruhga savdoni tashkillashtiruvchi institutlar (birjalar, elektron savdo tizimlari, chakana savdo markazlari, fond do’konlari, valuta almashtirish shahobchalari, maxsus auksionlar, tarmoqlangan marketingli savdo tizimi va boshqalar) kiradi. Uchinchi guruhga DR va NR kiradi (hozirda xalqaro regulativ funksiyaga ega institutlarni ham nazarda tutish lozim). To’rtinchi guruhga moliya bozorini tahlil qilib, uning qatnashchilari, moliyaviy instrumentlaming va umuman bozoming sifat ko’rsatkichlarini oshkor etib, reklama qilib, belgilab bomvchi axborot tashkilotlari kiradi. Ushbu guruh institutlarini moliya bozorining professional qatnashchilari qatoriga qo’shish mumkin, lekin ular faoliyatlarini yuritish uchun moliya bozori regulatoridan mxsat olmaydilar, faqat akkreditatsiyalanadilar.

2. 
   Qatnashchilar moliya bozorida bir-biri bilan savdo tizimisiz to’g’ridan- to’g’ri va professional qatnashchilar yordamida o’zaro munosabatlarda bo’lishi mumkin. Ya’ni E va I, I va PQ, E va PQ juftliklar bo’yicha munosabatda bo’ladilar.
   
3. 
   Sub’ektlar moliya bozorida faqat savdo tizimi orqali o’zaro munosabatlarda bo’ladilar. Ya’ni, (E, ST, I), (E, ST, PQ), (I, ST, PQ), (PQ, ST, PQ) uchliklari bo’yicha munosabatlarda bo’Hshlari mumkin. Bunda birinchi va ikkinchi uchliklar birlamchi bozor munosabatlarini, oxirgi ikki juftlik esa ikkilamchi (spekulativ) bozor munosabatlarini anglatadi.
   
4. 
   Unsurlar beshligi (ya’ni NR, E, I, PQ, ST) o’zini-o’zi muvofiqlashtirish mexanizmi tizimini anglatadi.
   
5. 
   Unsurlar oltiligi (ya’ni DR, E, I, PQ, ST, NR) davlat o’zini-o’zi muvofiqlashtirish mexanizmi tizimini anglatadi.