Mavzu: O'zbekistonda donli ekinlar yetishtrishning mintaqviy xususiyatlari

II. BOB O’ZBEKISTONDA DONLI EKINLARNING ISTIQBOLLARI

2.1. Yurtimizda eng ko’p tarqalgan donli ekinlar

O‘zbekistonda joriy yil 7,8 million tonna don ekinlar yetishtirilishi belgilangan

Davlat statistika qo‘mitasi xabariga ko‘ra, ushbu ko‘rsatkich 2019 yilning mos davriga nisbatan 102,4 foizni tashkil qildi.
Shundan, boshoqli don ekinlari 6 million 46,8 ming tonna yoki jami ishlab chiqarilgan don ekinlarining 90,7 foizini tashkil qildi.
Boshoqli don ekinlari yetishtirishning eng katta hajmi - 5 million 143 ming tonna yoki umumiy yetishtirish hajmdan 85,1 foizi fermer xo‘jaliklarida qayd etildi. Boshoqli don ekinlari ishlab chiqarish umumiy hajmining eng yuqori ulushi Qashqadaryo viloyati (12,9 foiz) hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, Jizzax (10,5 foiz) va Farg‘ona (10 foiz) viloyatlarida ham boshoqli don ekinlari ishlab chiqarishning yuqori ko‘rsatkichlari qayd etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 30 sentyabrdagi «2020 yil hosili uchun kuzgi boshoqli don ekinlari navlarini joylashtirish va boshoqli don yetishtirishning prognoz hajmlari to‘g‘risida»gi qaroriga binoan, 2020 yil 7 million 838 ming 910 tonna hosil olish rejalashtirilgan. Donchilik qishloq xo’jalik ishlab chiqarishning eng muhim sohalaridan biridir. Dala ekinlari ulushida donchilik
ulushi juda katta. Jahon mamlakatlarida donli ekinlardan ko’p tarqalgani bug’doy, sholi, makkajo’xori, arpa, Jo’xori, tariq, suli, javdardir. Dili ekinlarning halq xo’jaligida ahamiyati juda katta. U oziq-ovqat sanoatida va chorva mollari uchun ozuqa tayyorlashda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Donli ekinlardan bug’doy bilan sholini aholi ko’p iste’mol qiladi. Donli simliklar o’zida inson organizmi uchun zarur bo’lgan oqsilmoddasiva uglevodni ko’p saqlaydi. Masalan, agar bug’doy o’simligining kimyoviy tarkibi 100 desak, shundan 13,6% ni suv, 16,8% ni oqsil moddasi, 63,8% niuglevod, 2 %ni yog’ va boshqalar tashkil qiladi. Shuningdek donli o’simliklarning tarkibida fermentlar va komileks B vitaminlari (B₁, B₂, B₆), PP va provitamin A bor. Don va don mahsulotlari non tayyorlashda, makaron ishlab chiqarishda, konditerlik mollari tayyorlashda, ozuqa konsentratlari, konserva tayyorlashda, shuningdek, pivo, spirt, kraxmal tayyorlashda, to’qimachilik va sanoatning boshqa sohalarida keng qo’llaniladi. Donning davlat oziq-ovqat zahirasi eksport predmeti sifatida ham ahamiyati katta. G’alla o’simliklarning turlari dunyoning turli xil mamlakatlarida yaratilgan. Bug’doyning ko’pgina navlari dastlab Zakavkaz’da yaratilgan va rayonlashtirilgan. Yumshoq bug’doy dastlab Eronda, Zakavkazeda, O’rta Osiyoda tarqalgan. Javdarning vatani Kavkaz va O’rta Osiyo, makkajo’xoriniki Amerika, sholiniki Italiya, Jo’xoriniki Afrikadir. Mamlakatimizda agritexnika ta’limining ilg’or usullarini qo’llash bilan g’alla o’simliklaridan yuqori hosil olinmoqda. Yerni vaqtida haydash, o’simlik navlari muayyan sharoitga maqbul rayonlashtirish, o’simlikka o’g’it, suv ishlov berishning optimal variantlaridan foydalanish samara bermoqda.
Boshoqli don ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olishning asosiy garovi, bu yerni ekishga sifatli tayyorlash, mintaqaning tuproq-iqlim sharoitlarini inobatga olib nav tanlash, sifatli urug‘lik, ekish muddati va meʼyorlari, g‘alla nihollarini to‘liq undirib olish hamda o‘z muddatida parvarishlashni amalga oshirishdan iborat.