Mavzu: O’zbekiston Respublikasida soliq siyosati va soliq mexanizmi

2.Soliq mexanizmining huquqiy asoslari. Xo’jalik faoliyatini tashkil qilish hamda boshqalarning ma’muriy rejalashtirish shakli va uslublari tizimidan bozor iqtisodiyatiga o’tish, soliqlar va soliq mexanizmiga bo’lgan munosabatni tubdan o’zgartirishni taqozo etadi. Soliq mexanizmi-moliya mexanizmining muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan, soliq mexanizmi to’g’risidagi quyidagi mulohazalarni bildirish maqsadga muvofiqdir. Izohli lug’atlarda «mexanizm» atamasi quyidagicha talqin etiladi: 1. Mashina va uskunalarning ichki tuzilishi bo’lib, ularni harakatga keltiradi. 2. Sun’iy va harakatchan qo’shimcha bo’g’inlar yig’indisi. 3. U yoki bu harakat tartibini aniqlovchi tizim, qurilma. Soliq obyekti, soliq subyekti, soliq bazasi, soliq stavkasi, soliqni to’lash muddatlari, soliq bo’yicha imtiyozlar va jarimalar, soliqlarni hisob-kitob qilish va budjetga o’tkazish tartibi, soliq to’lovchining masulyatlari, soliq idoralari tomonidan nazorat olib boorish tartibi va boshqalar soliq mexanizmining muhim tarkbiy elementlari hisoblanadi.Shunga ko’ra, soliq mexanizmini davlat tomonidan soliq munosabatlarini tashkil etish uchun qo’llaniladigan qonunlar, yo’riqnomalar hamda soliqqa tortish jarayonining tashkiliy-huquqiy elementlari va uni boshqarishning yig’indisini aks ettiradi. Soliq mexanizmi-davlat tomonidan soliq munosabatlarini tashkil etish uchun qo’laniladigan (huquqiy baza asosida) soliqqa tortish jarayonining elementlari va ularni boshqarishning yig’indisini ifodalaydi. Soliq mexanizmining huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to’g’risida»gi Qonuni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va boshqa soliqqa oid me’yoriy hujjatlardan iborat bo’lib, u umummilliy va davlat mafaatlarini aks ettiradi. Soliq mexanizmining tarkibiy qismlari uzoq yillar harakat qilsa (masalan, soliqlarning turlari), uning elementlari (masalan, stavka, imtiyoz) tez-tez o’zgaradi. Soliq mexanizmining vazifalari bevosita soliqlarning funksiyalaridan kelib chiqadi. Shundan kelib chiqib, soliq mexanizmi o’z mohiyatiga ko’ra, fiscal, iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega. Soliq mexanizmining fiscal ahamiyatini e’tiborga olgan holda asosiy vazifasi davlat ixtiyoriga zarur bo’lgan moliyaviy mablaglarni shakillantirish hisoblanadi. Bu borada quyidagilar asos qilib olinishi lozim: •davlat va jamiyatning iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish uchun pul mablag’lariga bo’lgan ehtiyojini qondirish; •davlatning ijtimoiy yo’nalishdagi xarajatlari uchun moliyaviy asos yaratish; •davlat budjeti taqchilligini imkon qadar kamaytirish. Iqtisodiyotni boshqarish ikki xil shaklda amalga oshiriladi: a) ma’muriy boshqarish; b) iqtisodiy boshqarish. Iqtisodiyotni soliqlar orqali boshqarishning asosiy maqsadi xo’jalik yuritishda qulay sharoitlarni yaratib berish va xo’jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdan iborat bo’lib, shu maqsadlarga erishish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: •soliq tushumlari hajmini o’zgartirish; •soliqqa tortishning shakl va usullarini o’zgartirish; •soliq stavkalarini o’zgartirish, ularni tabaqalashtirish; •soliq imtiyozlaridan foydalanish; •soliqqa tortilishi lozim bo’lgan obyektlarni o’zgartirish; •jarimalar qo’llash va boshqalar. Soliq imtiyozlaridan ishlab chiqarish jarayonini boshqarishda investitsiyalarni rag’batlantirishda va boshqalarda keng foydalaniladi. Soliq imtiyozlari rag’batlantirish va samarali qo’llanilishiga qarab, quyidagi ko’rinishlarda ifodalanishi mumkin: •soliqlardan butunlay ozod qilish; •yangi tashkil etilgan korxonalarga imtiyozlar berish; •soliq to’lashdan vaqtincha ozod etish; •soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish; •soliqdan qisman ozod qilish; •xorijiy investitsiyalarga imtiyozlar berish; •eksportga imtiyozlar berish va boshqalar.