Mavzu O’zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi

VII-BOB. TA’LIM METODLARI VA VOSITALARI

7.1. Ta’lim metodlari va usullari tushunchalari

Ba’zi didakt metodistlar ta’lim metodlarini o’quvchilarni bilmaslikdan bilishga borish yo’li, ayrim olimlar esa, ularni o’qituvchi va o’quvchi faoliyatini o’zaro bog’lovchi metodlar, deb qarashadi. Ta’lim metodlarini o’quv ishlari majmui, shuningdek, ta’lim mazmuni Shaklida qarash g’oyasi ham bor. Bu qarashlarning qay biri asosida ta’lim metodlarining mohiyati, o’quv-tarbiya jarayonidagi funksiyalarini batafsilroq tasavvur etish mumkin? Didaktikada hali ham eng munozarali muammolardan biri ta’lim metodlari tasnifi masalasidir.

Ularni ta’lim manbalari, didaktik vazifalar, mantiqiy fikrlash shakllariga qarab tasnif etish moyilligi mavjud. Ta’lim metodlarini tasnif etishda shu yo’nalishlardan qay biri ma’qul? Yoki ta’lim metodlarini tasnif etishning boshqa mezonlari ham mavjudmi? Adabiyotlarda «o’qitish metodlari», «o’qish metodlari» kabi terminlar qo’llanadi. Shunday bo’lgach, «ta’lim metodlari» iborasini ishlatishga ehtiyoj bormi? Metod termini yunonchadan tarjima qilinganda ma’lum bir maqsadga erishish yo’li, faoliyat usuli ma’nolarini anglatadi. Ta’lim metodi deganda ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning kutilgan maqsadga yerishishga qaratilgan hamkorlikdagi faoliyat usullari tushuniladi. Ularga ko’ra ta’lim mazmunini o’zlashtirishga mos faoliyat tanlanadi.

Metod so‘zi grekcha tadqiqot, maqsadga erishish yo‘li, usuli deganidir. Bu so‘zning etimologiyasi (kelib chiqishi) uning ilmiy kategoriya sifatidagi talqinida ham aks etgan. “Metod – eng umumiy ma’noda – maqsadga erishish usuli, ma’lum tarzda tartibga solingan faoliyat”.

Ta’lim metodlari deyilganda, o‘rganilayotgan materialni egallashga qaratilgan turli didaktik vazifalarni hal etish bo‘yicha o‘qituvchining o‘rgatuvchi ishi va o‘quvchilar o‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish usullari tushuniladi.

Ta’lim usuli – ta’lim metodining tarkibiy qismi yoki alohida tomoni, Metodlar bilan usullar munosabati o‘zaro bir-biriga bog‘langan. Usul va metod butun va qism sifatida bir-biriga bog‘lanadi. Usullar yordamida faqat pedagogik yoki o‘quv vazifasining bir qismi hal qilinadi. Xuddi shu metodik usullar turli metodlarda foydalanilgan bo‘lishi mumkin. Va aksincha xuddi shu metod turli o‘qituvchilar tomonidan turli usullarda ochib berilishi mumkin.

Qoida – tanlab olingan metod bilan bog‘liqlikda faoliyat usullarini amalga oshirish uchun qulay tarzda harakat qilish zarurligini belgilab beruvchi me’yoriy ko‘rsatmalardir.

Ta’lim metodlari o’quv-tarbiya jarayonining tarkibiy qismi bo’lib, ularsiz ta’lim maqsadi, vazifalarini amalga oshirish, o’quv materiallari mazmunini o’zlashtirish mumkin emas. Ta’lim metodlari ham o’quv materiali mazmuniga, binobarin, bolalarning ma’lumoti, taraqiyoti, tarbiyasiga, shuningdek, o’qitish, o’qish faoliyatlarining bir-biriga kirishuvi va shu asosda o’zaro ta’sirning yuzaga chiqishiga yo’nalgan. Ta’lim metodi vositasida o’qituvchi va o’quvchining faoliyati o’zaro muvofiqlashadi. Ta’lim metodi-o’qituvchi va o’quvchilarning ma’lumot mazmuniga yo’nalgan faoliyatini tartibga solish yo’lidir. Ta’lim metodlari tarkiban o’qitish metodlari va o’qish metodlaridan iborat.