Mavzu: O’zbek tilida fonetika Bajardi: Abdumalikova s tekshirdi

Undoshlar birikmasi (ligaturalar)

Matralardan tashqari hindiy tilida undoshlar birikmalari ham keng qo`llaniladi. Odatda ular `ligaturalar` deb ataladi. Yozuvda ular ikki xil tarzda - vertikal yoki ko`pincha gorizontal shaklda yoziladi. Vertikal holda yozilganda birinchi undosh to`liq holda yozilsa, ikkinchisi o`zining maxsus belgisi ko`rinishida beriladi. Masalan: d + / =  ddha, d + v = Ü dva, h + v = ø hva.

Gorizontal shakllarda aksincha, birinchi undoshning maxsus belgisi yozilib, unga ikkinchi undosh to`liq yoziladi. Masalan, s + t = St sta, x + c = Xc shca, k + % = K% kkha, x + v = Xv shva, t + n = Tn tna, v + y = Vy vya, m + p = Mp mpa.

Ligaturalar ba`zan istisno hollari ham mavjud bo`ladi. Bularda birikuvchi harflarning maxsus ko`rinishlari biroz o`zgarib kelishi mumkin. Jumladan: k + z = = kSha, d + m = Ú dma, h + m = õ hma.

Alohida diqqatga molik bo`lgan r `r` harfining boshqa undosh harflar bilan birikishi o`ziga xos bo`ladi. Jumladan, vertikal chiziqqa ega bo`lgan undoshlardan so`ng kelganda mazkur chiziqning bel qismiga yarim yotiq belgi qo`yiladi. Masalan: p + r = p{{ pra, m + r = m{ mra.

Aksincha, undoshdan oldin kelganda uning shakli ` R ` bo`lib, bu belgi `repx` deb ataladi, u bilan birikuvchi harflarning ustiga yoziladi. Jumladan: r + p = pRR rpa, r + v = vRR rva, r + m = mR rma, r + j = jRR rja.

Hindiy tili alifbosida boshqa tillardan o`zlashgan tovushlarni ifodalash uchun qo`shimcha belgilar ham ishlatilishi mumkin. Masalan, ingliz tilidan o`zlashtirib olingan so`zlarda [o] va [o:] unli tovushlarni anglatish uchun cho`ziq Aa -aa ustiga ` a ` belgisi qo`yiladi. Masalan: - bas `baas` “boshlik”, @aK$r `DaakTar` “doktor” va x.k.

Sanskrit tilidan kirib kelgan ba`zi ravishlar oxirida, hamda ayrim yasama so`zlar o`rtasida “visarga”, ya`ni ikki nuqtadan iborat belgi qo`llaniladi. Bu belgi h h harfi bilan ifodalanuvchi faringal undoshni bildiradi. Masalan: p{{ay" praayah* `ko`pincha, odatda`, k{mx" kramashah* `ketma-ketlikda` du"sahs duh*saahas `surbetlik`, in"xS]Ikr, nih*shastriikaraN `qurolsizlanish`.