Mavzu: O‘zbek mumtoz adabiyotining Rossiyada va Yevropada o‘rganilish tarixi

Mark Toutant. Fransiyada oʻzbek mumtoz adabiyoti, ayniqsa, Navoiy ijodiga qiziqish ancha barvaqt boshlangan. Fransuz olimi Artoleme d’Yerbelo 1697 yili “Sharq kutubxonasi” qomusida Navoiy tarjimai holi va asarlari nomini qayd etgan edi. Fransiyalik olimlardan Silvestr de Sasi (1758–1838), Katrmer, Pave de Kurteylning Navoiy asarlari tadqiqi va tarjimasi boʻyicha qilgan ishlari bizga yaxshi maʼlum. Ana shu anʼanalarni XXI asrda Mark Totuant davom ettirishga bel bogʻladi. U olti yil Toshkentda oʻqituvchi boʻlib ishlab, oʻzbek tili hamda eski oʻzbek tilini qoʻlyozmada oʻqish malakasini egallagan. 2013 yili Parijda Alisher Navoiy ijodi boʻyicha fransuz tilida “Soʻnggi temuriylar madaniyati: Alisher Navoiy (1441–1501) “Xamsa”si misolida naziragoʻylik amaliyoti tadqiqi” nomli ilmiy ishini yoqlagan. 2016 yili Mark Toutant dissertatsiyadagi qarashlarini toʻldirib, “Soʻz imperiyasi: soʻnggi temuriylar davri qudrati, madaniyati va tasavvuf – Alisher Navoiy “Xamsa”si inʼikosida” nomli 700 sahifali kitobini chop ettirgan. Mazkur kitob hozircha Gʻarbda yaratilgan va Alisher Navoiy ijodi yaxlit oʻrganilgan yagona monografiya.

Mark Toutant fikricha, Gʻarbda Navoiydan koʻra Boburni koʻproq bilishadi. Chunki “Boburnoma” jahon tamadduni tarixida hukmdor shaxs kuzatishlari asosida yaratilgan kamyob tarixiy va memuar asarlar sirasiga kiradi. Bobur XVI asr boshidagi Oʻrta Osiyodan Hindistongacha boʻlgan hudud va davrga oid noyob qarashlarini yozib qoldirgani tufayli mashhur boʻlib ketgan. Bundan tashqari, “Boburnoma” Gʻarb va Sharq tillariga bir necha marta tarjima qilingan. Ammo Navoiy asarlari tarjimalari kamroq. “Men, – deydi olim, – Alisher Navoiyni Gʻarbda yanada chuqurroq tanishlarini istadim va fransuz tilida Navoiyga bagʻishlangan kitobimni yozdim”.

Olimning oʻzbek mumtoz adabiyoti bilan bogʻliq tadqiqotlari Nizomiy Ganjaviy va Navoiy, Navoiy va Jomiy ijodiy izdoshliklari hamda munosabatlari, Oʻrta Osiyo adabiyotidagi turkiy-forsiy ikkitillilik kabi masalalarga bagʻishlangan. U Navoiy ijodiga nazar tashlar ekan, uning tarixiy kontekstda baholanishi va oʻrganilishiga jiddiy ahamiyat qaratadi.