Mavzu: O‘zbek-lotin alifbosining imlo qoidalari. O‘zbek tilida tinish belgilarstrreplA

3. Bir tovushni ifodalaydigan harfiy birikmalar ajratilmay ko‘chiriladi. Misollarni har ikki yozuv asosida qiyoslang: Кў-нгил, тонг-ги, си-нгил; помe-шчик, мe-шчан; ma-shaqqat, ke-chuv, kech-qurun, tong-gi, so‘ng-ra, pome-shik, me-shchan kabi.
4. Kirill yozuvidagi imloga ko‘ra ayirish, yumshatish belgilari oldingi bo‘g‘in bilan qatorda qoldiriladi. Misollarni har ikki yozuv asosida qiyoslang: суръ-ат – sur’-at, суль-фат - sul-fat, разъ-eзд - raz-yezd, маъ-руза - ma’ruza kabi.
5. Bosh harflardan tuzilgan qisqartma otlar, ko‘p xonali raqamlar ikkinchi qatorga bo‘lib ko‘chirilmaydi: O‘zMU, BMT, AKT, 155, 2003, XXIX kabi.
6. Ism va familiyalarning harfiy qisqartmalari ajratib ko‘chirilmaydi: I. O. Sultonov, A. B. Ahmedov kabi.
BOSH HARFLAR IMLOSI
Orfografiya qoidalariga ko‘ra bosh harflar quyidagi o‘rinlarda qo‘llanadi:
1. Abzas, gap, she’rning har bir misrasi bosh harf bilan boshlanadi.
2. Atoqli otlar bosh harf bilan boshlanadi: Alisher Navoiy, G‘afur G‘ulom, Toshkent, O‘zbekiston kabi.
3. Planeta va yulduzlarning nomlari bosh harf bilan boshlanadi: Yer,Quyosh, Oy, Mars, Hulkar kabi. Ammo Yer, Quyosh, Oy so‘zlari planeta ma’nosidan boshqa ma’nolarda kelganda kichik harf bilan boshlanadi. Qiyoslang: Yer Quyosh atrofida, Oy Yer atrofida aylanadi; Hamma bir yerga to‘planib, kelasi oyning rejasini tuzib oldik.
4. Davlatlarning, davlat oliy tashkilotlari va mansablarning, xalqaro tashkilotlarning nomlaridagi har bir so‘z bosh harf bilan boshlanadi. O‘zbekiston Respublikasi, Amerika Qo‘shma Shtatlari, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi kabi.
5. Vazirliklar, idoralar, korxonalar va tashkilotlarning nomi tarkibidagi birinchi so‘z bosh harf bilan boshlanadi: Madaniyat fazirligi, Fan va texnika davlat qo‘mitasi, Fanlar akademiyasi, Til va adabiyot instituti kabi.
6. Madaniy- maishiy va savdo korxonalariga, adabiyot va san’at asarlariga, sanoat va oziq- ovqat mahsulotlariga, shuningdek, transport vositalari, sport inshoatlariga qo‘yilgan nomlar bosh harflar bilan boshlanadi: «Saodat» drammasi, «Navruz» xayriya jamg‘armasi, «Toshkent» mehmonxonsi, «Qutlug‘ qon» romani, «Paxtakor» stadioni, «Dilorom» operasi kabi.
7. Muhim tarixiy sana va bayramlarning nomlari tarkibidagi birinchi so‘z bosh har bilan boshlanadi: Mustaqillik kuni, Xotira kuni, Ramozon hayiti, Navro‘z bayrami kabi.
8. Davlatning oliy darajali mukkofotlari nomi tarkibidagi har bir so‘z bosh harf bilan boshlanadi: «O‘zbekiston Qahramoni» (unvon), «Oltin Yulduz» (medal).
Boshqa mukofotlar, faxriy unvonlar, nishonlar nomidagi birinchi so‘zgina bosh harf bilan boshlanadi: «Sog‘lom avlod uchun» (orden), «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi» (faxriy unvon), «Matbaa aloqachisi» (nishon) kabi.
O‘zak va qo‘shimchadagi undoshning o‘zgarishi:
-k, -q bilan tugagan so‘zlarga egalik qo‘shimchalari qo‘shilganda «k» undoshi g ga, q undoshi esa g‘ ga o‘zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: ohak> ohagi, bek > begi, tayoq > tayog‘i, yo‘q > yo‘g‘i kabi.
Ammo ishtirok, erk, huquq, ravnaq, yuq, haq, ishtiyoq so‘zlari bundan mustasno.
-ga, -gacha, -gach, -guncha, -gani, -gudek, -gan, -gin, -gina kabi -g harfi bilan boshlanuvchi qo‘shimchalar qanday tovush bilan tugagan o‘zakka qo‘shilishiga qarab quyidagicha aytiladi va yoziladi:

1. 
   -k undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda yuqoridagi qo‘shimchalarning bosh tovushi -k tarzida aytiladi va shu harf bilan yoziladi: tok + ga > tokka, ek + gin > ekkin, kichik + gina > kichikkina kabi;
   
2. 
   -q undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda bu qo‘shimchalarning bosh tovushi -q tarzida aytiladi va shunday yoziladi: soliq + ga > soliqqa, chiq + gani > chiqqani, yoq + gach > yoqqach, qo‘rq + guncha > qo‘rqquncha kabi;
   

d) qolgan barcha hollarda so‘z qanday tovush bilan tugashidan qat’i nazar ( jumladan, g, g‘ bilan tugasa ham), ushbu qo‘shimchalarning bosh harfi g bilan yoziladi: barg + ga > bargga, dialog + ga > dialogga, bug‘ + ga > bug‘ga, tog‘ + ga tog‘ga kabi.