Mavzu: O'zbek-Lotin alifbosining imlo qoidalari. O'zbek tilida tinish belgilari

Mavzu: O'zbek-Lotin alifbosining imlo qoidalari. O'zbek tilida tinish belgilari

Mavzu:O'zbek-Lotin alifbosining imlo qoidalari.O'zbek tilida tinish belgilari.
Reja.

• 
  Lotin alifbosiga asoslangan o'zbek alifbosining joriy etilishi.
  
• 
  O'zbek tilining asosiy imlo qoidalari.
  
• 
  Tinish belgilari haqida ma'mulot.
  

1.Lotin yozuviga asoslangan O'zbek alifbosining yaratilishi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 1993-yil 2-sentabrda 'Lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini joriy etish to'g'risida'gi qonunni qabul qildi.
Bu qonunga va uni amalga kiritish tartibi haqidagi O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qaroriga O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1995-yil 6-mayda o'zgarishlar kiritadigan qonun qabul qildi.
Bu qonunga ko'ra:
26 ta harf va 3 ta harflar qo'shilmasidan iborat.
Lotin yozuviga asoslangan yangi o'zbek alifbosi:
Lotin yozuviga asoslangan yangi o'zbek alifbosi.
Yangi alifboga o'tish 1996-yildan boshlanib,2005-yilda tugallanishi belgilangan edi.Yangi o'zbek alifbosida 29 ta harf bo'lib,shulardan 6 tasi unli harf, qolgan 23 tasi undoshharf va bitta(') belgisidan iborat
Nutq tovushlari asosan ikkiga bo'linadi:
2.Undosh tovushlar
1.Unli tovushlar.
O'pkadan chiqayotgan havo og'iz bo'shlig'ida hech qanday to'siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo'ladigan tovushlarga unli tovushlar deb ataladi.Bular:a,o,e,o',u,i.
O'pkadan chiqayotgan havo og'iz bo'shlig'ining ma'lum bir joyida yoki bo'g'izda to'siqqa uchrashidan hosil bo'lgan tovushlar undosh tovushlar deb ataladi.Bular:b,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,x,y,z,g',sh,ch,ng.
2.O'zbek tilining imlo qoidalari.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 24-avgust 339-sonli "O'zbek tilining asosiy imlo qoidalari to'g'risida" gi qarori qabul qilindi.
O'zbek tilining asosiy imlo qoidalari 82 banddan iborat.
Quyidagi bo'limlarni o'z ichiga oladi:1.Harflar imlosi:
a)unlilar imlosi(1-7 bandlar);
b)undoshlar imlosi(8-32-bandlar);
2.Asos va qo'shimchalar imlosi(33-37 badlar);
3.Qo'shib yozish(38-50 bandlar).
4.Chiziqcha bilan yozish(51-56 bandlar);
5.Ajratib yozish(57-65 bandlar);
6.Bosh harflar imlosi(66-74 bandlar);
7.Ko'chirish qoidalari(75-82 bandlar).
Muayyan tilda yozma nutqni to'g'ri,ifodali,mantiqli bayon qilishda,uni ixchamlashda,yozma nutq qismlarining o'zaro mantiqiy grammatik munosabatlarini ko'rsatish uchun xizmat qiladigan grafik vositalarga tinish belgilari deb aytiladi.
3.Tinish belgilari haqida ma'lumot.
Tinish belgilarini o'rganadigan fan Punktuatsiya deyiladi.Hozirgi yozma adabiy tilda 10 ta tinish belgisi qo'llaniladi:nuqta(.),so'roq belgisi(?),undov belgisi(!),ko'p nuqta(...),qavs(),qo'shtirnoq(<>),vergul(,),nuqtali vergul(;),ikki nuqta(:),tire(-).
Tinish belgilari mazmun,ohang va grammatik qurilishiga ko'ra qo'llanadi:
1.Ifodalanmoqchi bo'lgan mazmun tugallangan bo'lsa,nuqta,undov yoki so'roq belgisi,uch nuqta qo'yiladi.Masalan:-O'zimiz institut ochyapmiz,bilib qo'y...-Institut?-Institut!
O'zgalarning gapi bo'lsa,qo'shtirnoqqa olinadi:,-dedi o'qituvchimiz.
3.Ohang.Ayrim tinish belgilari ohang talabi bilangina qo'yiladi:Qush mag'rur -qanoti bo'lgani uchun,Tog' mag'rur-savlati bo'lgani uchun.Bu jumlada tire ohang talabi bilan,birinchi gaplarning ma'nosiga diqqatni jalb etish talabi bilan qo'yilgan.
2.Grammatik qurilish.Ega bilan kesim orasida tire qo'yilishi yoki qo'yilmasligi ma'lum grammatik qoidalar asosida belgilanadi.Ayrim ergash gaplar o'z tuzilishiga ko'ra vergul bilan ajratiladi.Masalan:Yo'lchi,qancha aqchasi bo'lsa ham,berishga tayyor edi.Bu jumladagi qancha aqchasi bo'lsa ham ergash gap bo'lgan bo'lgani uchun ,bosh gap orasida to'xtalish bo'lmasa ham,undan so'ng vergul qo'yiladi.
E'tiboringiz uchun rahmat!
http://hozir.org