Mavzu: O’zbek-lotin alifbosining imlo qoidalari. O’zbek tilida tinish belgilari

Tinish belgilari imlosi
▲Tinish belgilari yakka yoki birikkan holda ishlatiladi. Bu belgi gap mazmuni va ohangiga muvofuq holda qo’yiladi.
▲So’roq va undov belgisi birikkan holda kuchli hayajon bilan aytilgan so’roq gaplardan so’ng qo’yiladi: Masalan: -Nimalar deyapsiz, o’zi?! Men bu maqsadda kelganim yo’q-ku?!
▲Nuqtali vergul o’z ichida vyerguli bo’lgan, mazmunan biroz farqlanuvchi gaplardan iborat bo’lgan qo’shma gaplarda qo’llanadi: Bir joyda turganimda deyarli fikr qilolmayman; tanam hamma vaqt harakatga keladi (J.J.Russo)
▲Ikki nuqta quyidagi hollarda qo’yiladi:
uyushiq bo’laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi yoki ularni oydinlashtiruvchi so’zdan keyin: Bozordagi bor gullardan: atirgul, lola, chinnigul oldim. So’zga chiqdilar: S.Olimov, I.Shokirov, A.Ulug’ov va boshqalar.
Bog’lovchisiz qo’shma gaplarda biror gap boshqa gapni izohlasa, uning sababi yoki natijasini ko’rsatsa: Abror qizni darrov tanidi: u qo’shni mahalladagi do’konda ishlar edi.
▲ tire quyidagi hollarda qo’llanadi:
- ega kesim bilan bog’lamasiz birikkanda: Bu –sening ishing. Tilga ixtiyorsiz –elga e’tiborsiz.
- zidlik, shart, o’xshashlik mazmuni ifodalangan bog’lovchisiz qo’shma gaplarda: Qor yog’di –izlar bosildi. Qo’shning tincg –sen tinch.
- kirish gaplar, ajratilgan bo’laklar o’rtasida: Rufat Risqiyev –mashhur bokschi –musobaqa to’g’risida gapirib berdi.
- uyushiq bo’lakdan keyin kelgan umumlashtiruvchi so’zdan oldin: Paxta, oltin, gaz –bular bizning boyligimiz.
- ko’chirma gap bilan muallif gapi orasida: “U bilan internet orqali tanishdim”, -dedi Abror.
▲ Qo’shtirnoq quyidagi o’rinlarda qo’yiladi:
- ko’chirma gapni ajratib ko’rsatish uchun: “Inson bolalikdan boshlanadi”, -deydi xalqimiz.
- shartli nomni, kinoya manosini bildirgan yoki ko’chma ma’noda qo’llangan so’z yoki birikmalar: “Lochin!”, “Lochin!” “Parvoz”ni eshit! Uning bunday “chiroyli” qilig’idan uyalib ketdim.