|
Eslatma:
Yuqoridagi mavzular bo'yicha o'quvchining istak-xohishiga ko'ra murakkab ko'rinishdagi insho rejalari tuzish ham mumkin.
Insho yozilayotganda sodda ko'rinishdagi insho rejalari bilan bir qatorda, insho mavzularining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda murakkab ko'rinishlardagi insho rejalari ham tuzilishi kuzatiladi. Bunday tipdagi reja namunalari tuzilayotganda o'quvchilar insho mavzulariga alohida diqqat-e'tibor bilan yondashmoqlari lozim, chunki adabiy-badiiy va adabiy-ijodiy xarakterlardagi insholarning aksariyati vcqealarga boy, rang-barang timsollar galereyasiga ega bo'lgan, g'oyaviy hamda badiiy jihatdan pishiq-puxta, mukammal asarlarning mazmuniga asoslangan bo'ladi. Bu esa insho yozilayotgan paytda o'ziga xos murakkab vaziyatlarni keltirib chiqarishi mumkin.
-34-
MURAKKAB KO'RINISHDAGI REJA NAMUNALARI
Murakkab ko'rinishdagi reja namunalari sodda rejalardan o'zining «Kirish», «Asosiy qism», «Xulosa» tarzida o'ziga xos tarkibiy qismlarga bo'linishi bilan keskin farqlanib turadi. Bundan tashqari, har bir qismning o'zi bo'lakchalarga bo'linib ketishi mumkin. Murakkab rejalarda tinish belgilarining qo'llanilishi ham birmuncha e'tiborni jalb qiladi.
Murakkab ko'rinishdagi reja namunalari.
Mavzu: «Alisher Navoiy lirikasida insonni sevish va adolatparvarlik g'oyasining berilishi»
Reja:
I. Kirish. Alisher Navoiyning lirik merosi haqida ma'lumot.
II. Asosiy qism:
1. Alisher Navoiy lirikasining g'oyaviy yo'nalishlari to'g'risida.
2. Shoir asarlarida chinakam insoniy fazilatlarning ulug'lanishi.
3. Shoir she'rlarida inson timsoli.
4. Navoiy asarlarida adolatparvarlik g'oyalarining tarannum etilishi.
III. Xulosa. Shoir g'oyalari amalda.
Ko'rinib turibdiki, yuqoridagi insho rejalarida tinish belgilarining ishlatilishi sodda ko'rinishdagi insho rejasiga qaraganda birmuncha murak-kabroq.
Murakkab ko'rinishdagi insho rejalari uchun rejaning quyidagi tiplarini namuna sifatida tavsiya qilish mumkin.
Mavzu: «Abdulla Qodiriyning «Mehrobdan спауоп» romanidagi Anvar obrazi»
Reja:
I. Kirish. Abdulla Qodiriyning nasriy asarlari haqida ma'lumot.
II. Asosiy qism:
1. Anvar timsoli orqali ilm olishga ishtiyoqmand, qobiliyatli yoshlar xarakterining berilishi.
-35-
2. Anvar — o'z so'zida sobit turadigan sadoqatli do'st.
3. Anvar timsolida vafodorlik va pokdomonlik tuyg'ularining ulug'lanishi.
4. Anvar timsoli yordamida ijtimoiy tuzumdan norozilik kayfiyat-larining berilishi.
III. Xulosa. Anvar timsolining tarbiyaviy ahamiyati.
1-mavzu: «_»
Reja:
Kirish.____ .
Asosiy qism:
1.___ .
2.______
3.______
Xulosa.__ .
Bunda tartib bildiruvchi 1, 2, 3 singari arab raqamlaridan va har bir gapdan so'ng nuqta belgisi qo'yish lozimligini hech qachon unutmaslik lozim.
Agarda «Asosiy qism» dagi bandlarning tartibi a), b), d) kabi harfiy shakllar bilan belgilanib, ulardan keyin yopiluvchi qavs qo'yilsa, shunga muvofiq ravishda gaplarning oxiriga nuqtali vergul qo'yiladi. Oxirgi bandda kelayotgan gap bundan mustasno.
Sxemasi:
2-mavzu: «___ »
Reja:
Kirish.____ .
Asosiy qism:
a)_ ;
b)_;
-36-
d)_ .
Xulosa.____ .
Bundan tashqari, insho rejalari yana ham murakkablashtirilib, «Asosiy qism» dagi arab raqamlari bilan belgilangan har bir band o'z ichida mayda bo'lakchalarga bo'lib yuborilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganimizda, insho rejasini tuzishda o'zbek tilining imlo qoidalariga rioya qilgan holda ish tutishni tavsiya qilamiz. O'rni kelganda shuni ham alohida ta'kidlashni istardikki, ayrim ro'znoma va oynoma-larimiz, xususan, «Yosh kuch», «Mushtum», «Guliston» jurnallarining tahririyati, «0'zbekiston Adabiyoti va san'ati» haftanomasining jamoasi, «Turkiston» gazetasidagi xodimlar, shuningdek, nashriyotlardagi mutaxas-sislar davr talablaridan kelib chiqqan holda ko'plab ruscha-baynalmilal so'zlarni etimologik (grafik) tamoyilda emas, fonetik tamoyilga ko'ra ular qanday aytilsa, yozuvda shunday shaklda bermoqdalar. Masalan, sex, aprel, sirk, oktabr singari. Bundan tashqari, nomlarning — atamalarning ishla-tilishida xilma-xilliklar juda ko'payib ketdi. Bunday paytlarda o'quvchilarda, qaysinisi to'g'ri: «Klassik adabiyotmi, mumtoz adabiyotmi?», «Samolyot deb yozsak to'g'ri bo'ladimi yoki tayyora?», «Internatsional o'rniga baynal-milalni qo'llasak, tog'rimi?» degan qator savollarning paydo bo'lishi tabiiy.
Bu o'rinda tilimiz uchun qayg'urayotgan, uning obro'si uchun jon kuydirayotgan hamyurtlarimizning til borasidagi har qanday xatti-hara-katlarini qo'llab-quwatlasak arziydi, lekin ular tomonidan tavsiya qilina-yotgan holatlar hali mutaxassislar tomonidan imlo qoidalariga muvofiq ravishda qonunlashtirib berilganicha yo'q. Shuning uchun ham o'quvchilar o'z insholarida hozirgi imlo qoidalarimizdan chetga chiqqan misollarga murojaat etadigan bo'lsalar, buni alohida raqam bilan belgilab, so'ng varaq-ning pastiga izohlab ketishlarini, ya'ni ongli ravishda o'sha so'z yoki iboradan foydalanganliklari haqida belgi qo'yib yozishlarini so'rardik. Shundagina tekshiruvchi tomonidan bunday so'zlar xato
-37-
hisoblanmasligi mumkin, aks holda ikki o'rtada kelishmovchiliklar kelib chiqishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
