Mavzu: Organik moddalarni tozalash usullari-qayta kristallash, haydash, ekstraksiyalash, sublimatsiya. O’qituvchi: norberdiyeva m

Eruvchanligi orqali suyuqliklarni ajratish qiyin bo'lsa ularning qaynash haroratidagi farqiga k o'ra h a y d a s h u s u l i bilan ajratiladi.

• 
  Dastlab xomaki ajratilgan
  
• 
  suyuqliklar qaytadan
  
• 
   f r a k s i y a l a b h a y d a s h  orqali m a’lum harorat chegarasida haydash bilan toza m oddalar olinadi.
  

• 
  Ba’zi birikm alar suyuq yoki qattiq bo'lishidan q a t’iy nazar suv bug'i bilan yaxshi haydaladi. Bu hollarda s u v b u g ' i b i la n h a y d a s h usuli q o 'l keladi. Organik moddalarning hammasi ham yuqori haroratda barqaror emas. Ko'pgina organik m oddalar qattiq qizdirilganda parchalanadi yoki smolaga aylanadi
  

x r o m a t o g r a f i k u s u li

• 
  Keyingi yillarda organik birikm alam i aralashm adan ajratib olishning eng samarali x r o m a t o g r a f i k u s u li keng qo'llanilm oqda. Bu usulni birinchi m arta 1906- yilda rus olimi M.S. Svet kashf etdi. Xromatografik kolonka deb ataluv­ chi, so rbentlar (alum iniy oksidi, silikagel, b o 'r, gilm oya kuk un i, krax- m al) bilan to'Idirilgan shisha nay orqali aralashm a holidagi m od dalarn ing eritm asi o 'tk az ilg a n d a ular adsorbent yuzasiga yutilishi va m o dd alarn ing yuqoridan pastga turlicha siljishidan foydalaniladi. N atijada erigan m oddalar aralashm asidagi birikm a sorbent yuzasiga turlicha adsorblanadi va har qaysi m odda u ch u n kolonkadagi o'zin ing yig'ilish sohasi ajralib qoladi. Bu usul a d s o r b s i o n x r o m a t o g r a f i y a deyiladi va faqatgina ilmiy laboratoriyalarda emas, balki kimyo sanoatida ham undan unumli foydalaniladi. Hozirgi kunda yuqori sa m arad o rlik k a ega b o 'lg an gaz-su y u q lik xrom atografiyasi ju d a k o 'p ishlatiladi. Biror modda sintez qilinayotganda reaksion aralashmada asosiy mahsulotlardan tashqari qo'shimcha moddalar (dastlabki moddalarning reaksiyaga kirishmay qolgan qismi, reaksiya uchun ishlatilgan erituvchi, reaksiyada hosil bo'ladigan oraliq va qo'shimcha mahsulotlar) ham birgalika bo'ladi