|
Ushbu ommaviy qirg'in taxminan 444 million yil oldin sodir bo'lgan va Ordovik davrining oxiri va Ordovik davrining boshlanishiga to'g'ri keladi. Olimlarning bahslashishining bevosita sabablari quyidagilar:
Atmosferadagi karbonat angidridning pasayishi. Bu hayvonlar va o'simliklar populyatsiyasini kamaytiradigan global muzliklarni keltirib chiqardi.
Dengiz sathining pasayishi.
Muzlikning o'zi.
Supernovaning portlashi. Ushbu nazariya XNUMX-asrning birinchi o'n yilligida ishlab chiqilgan. Uning aytishicha, kosmosda supernovadan portlash yuz bergan, natijada er gamma nurlari bilan to'lib toshgan. Ushbu gamma nurlari ozon qatlamining susayishiga va ozgina chuqurlik bo'lgan sohil hayotining yo'qolishiga olib keldi.
Organik dunyosi : Antarktidaning katta qismi o'simliklar ham hayvonot dunyosi ham bo'lmagan, sovuq sahrodan iborat. Materikda o'simliklar faqat chekka qismlarida va subtropika orollarda uchraydi,boy va o'ziga hos hayvonot dunyosi esa asosan Antarktida suv havzalari va qisman materikning chekka qismi bilan bog'liqdir. Antarktida va boshqa materikning unga yaqin qismlari maxsus floristik o'lka sifatida ajratiladi. Antarktida o'simliklardan faqat mohlar lishayniklar tuban suv o'tlar zamburug'lar va bakteriyalar uchraydi. Lishayniklar turlar eng boy ularning 300 ga yaqin turi bor. Ularning muzdan holi bo'lgan hamma joyda uchratish mumkin. Antarktida hammasi bo'lib 75 turga yaqin mox bor materikda gulli o'simliklar yo'q.
Antarktida quruqlikda yashaydigan hayvonlarga kambag'al sutemizuvchilar u yerda yo'q. Lekin ba'zi bir hil chuvalchanglar tuban qisqichbaqalar va qanotsiz xashoratlar uchraydi. Qanotlilarning yo'qligiga sabab shuki bu o'lkada doim qattiq shamol esib turadi va hashoratlar havoga ko'tarila olmaydi. Orollarda qo'ng'izlar, o'rgimchaklar, suv malyuskalari bor. Uzun quloq tyulenlar vakillaridan Antarkikaning chekka qismlarida dengiz sherlari uchraydi. Antarktika suvlarida xozirgi vaqtdagi eng yirik sut emizuvchilar kitsimonlar yashaydi. Ular 2 mo'ylovlar va tishli kitlarga bo'linadi. Eng yirik kit-ko'kkit hisoblanadi uning uzunligi o'rtacha 26 mm ga yetadi vazni 160 tonnaga yetadi 20 tonna sof yog' beradi. Antarktika qushlari ham o'ziga xos ularning tarkibiga dengiz malyuskalari va baliqlarni mayda dengiz hayvonlarini qisqichbaqalarni yeb oziqlanadi.
Ontogenez – tirik organizmning hosil bo’lishidan to umrining oxirigacha bo’lgan individual taraqqiyot.
Individual rivojlanish biologiyasi organizm ontogenezi qonuniyatlarini o'rganadi. Bu fan XX asrning 70-80- yillarida eksperimental embriologiya, molekulyar biologiya, genetika, sitologiya, biokimyo va boshqa fanlar yutuqlari asosidapaydo bo'ldi.
Individual rivojlanish biologiyasi fanining asosiy vazifasi taraqqiy etayotgan organizmda sodir bo'ladigan makro - va mikromorfizilogik, fiziologik-biokimyoviy, molekulyar va genetik jarayonlarni o'rganish va bu jarayonlarga ta'sir etadigan omillar va mexanizmlarni aniqlash, ulardan veterinariya hamda tibbiyot amaliyotida foydalanishdan iborat. Keyingi yillarda bu sohada olib borilgan ko'plab umiy - tadqiqot ishlari tufayhli embrion va organiznmning ontogenezi to'g'risidagi bilimlar yanada chuqurlashmoqda va kengaymoqda. Bu bilimlarni umumlashtirgan holda yagona o'quv adabiyoti yaratish murakkab muammo bo'lib qolmoqda. Individual rivojlanish biologiyasi bo'yicha yaratilgan darslik va o'quv qo'llanmalar (B.P. Tokin, 1987, K.G. Gazaryan, L.V. Belousov, 1983,1.K. Solihboyev, 1988, 1992 va boshqalar) ancha eskirdi va soni kamayib qoldi. Bundan tashqari, bu darslik va o'quv qo'llanmalar turn' yo'nalishlarda yaratilgan.
Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi.
Embriologiya fani zigotadan embrion rivojlanib tug’ilguncha bo’lgan davrda sodir bo’ladigan biologik jarayonlarnio’rganadi Embriologiya grekcha embryo - kurtak, murtak, embrion, logos - fan, ta'limot degan ma'noni bildiradi. Zigota grekcha zygotes - birga qo’shilgan, degan ma'noni bildiradi. Jinsiy hujayralarning o’zaro qo’shilib, bitta hujayra hosil qilishi zigota hisoblanadi.
Ontogenez zigota hosil bo’lishidan tabiiy o’limgacha bo’lgan davrni o’rganadi.
Demak, embriologiya fani organizm rivojlanishining bir qismini, ya'ni embrional rivojlanish qismini o’igansa, individual rivojlanish biologiyasi fani ontogenezning hamma qismini o’rganadi. Shunga ko’ra, individual rivojlanish biologiyasi fani embriologiya faniga nisbatan ancha keng ma'nodagi fandir.
Individual rivojlanish biologiyasi fani 1975 yildan boshlab universitetlarning biologiya ixtisosligida alohida fan sifatida o’qitila boshlandi. Bu nom esa yaqinda paydo bo’ldi. Ilgarilari bu fan "Umumiy embriologiya", "Hayvonlar embriologiyasi", "Solishtirma embriologiya" deb nomlanar edi.
Keyingi yillarda bu fanni "Ontogenez biologiyasi", "Ontogenetika", " Individual rivojlanish biologiyasi", " Rivojlanish fiziologiyasi", " Rivojlanish biologiyasi", "Taraqqiyot biologiyasi" nomlari bilan atash tavsiya etilmoqda. Bu nomlaming ko’pchiligi individual rivojlanishning ayrim tomonlarini o’z ichiga olganligi uchun hozircha "Individual rivojlanish biologiyasi" atamasi ko’pchilik o’quvchilaiga tushunarli bo’lmoqda.
Bu fan eksperimental embriologiya, molekulyar biologiya, genetika, sitologiya fanlarining yutuqlari asosida paydo bo’ldi. Individual rivojlanish biologiyasi fanining vazifasi organizmlarda sodir bo’ladigan morfologik, fiziologik, biokimyoyiy, - genetic jarayonlarni o’rganish, taraqqiyotni boshqarish omiilari va mexanizmlarini aniqlashdan iborat. Chunki bu fan sintetik xarakterga ega bo’lib, ana shu fanlar yutuqlari asosida ontogenezning umumiy qonuniyatini yaratadi va uni boshqarish yo’llarini ishlab chiqadi. Ontogenezni boshqarish veterinariya, tibbiyot fanlari uchun muhim ahamiyatga ega bo’lib, yangi nav, zot va shtammlar yaratish uchun muhim manba hisoblanadi. Bundan tashqari, gen va hujayra injeneriyasi asosida irsiy materialni o’zgartirish va yangi formalar yaratish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
