Mavzu: O'quvchilarga vakal janrlarini o'rgatish uslublari

II.3. Tajriba-sinov ishlarini olib borish va natijalarini aniqlash
Men o‘tkazgan ilmiy tadqiqot ishlarim yuzasidan shunday xulosaga keldimki, o‘quvchilarni vokal va zamonaviy qo`shiqlar asosida estetik tarbiyalashni maktab, bog‘cha, oiladan boshlash lozim. Radio, televidenie, kino, multfilmlar orqali olinadigan axborotlar o‘quvchilar ongini o‘stirib,ularda estetik tuyg‘ularini shakllantirishga yordam beradi. Musiqa madaniyati darslarining asosiy maqsadi yosh avlodni qo‘shiqlar tinglash va kuylatish orqali axloqan pok, vijdonli vatanparvar, barkamol inson qilib voyaga yetkazishdan iborat. O‘quvchilar ulg‘aygan sari ularni vatan haqida, ona zamin haqida tasavvurlari kengayib boradi. Shunday ekan, musiqa madaniyati darslarini shunday tashkil etishimiz kerakki, o‘quvchilar umumiy ta’lim olish bilan birga,estetik tarbiyani shakllantiruvchi vocal va zamonaviy qo`shiqlardan bahramand bo‘lsinlar.
Interfaol uslublarning samaradorligi musiqiy ta`limni ma`lum maqsad asosida, shunigdek maqbul shakl, usul va vositalar yordamida tashkil etilishi bilan ta`minlanadi. Jumladan: texnik vositalar, kompyuter va boshqa musiqiy cholg‘u uslublari, ko‘rgazmali jihozlar, amaliy mashg‘ulotlar, pedagogik va psixologik vositalar o‘qituvchilarning ilg‘or tajribalari darslarning noan’anaviy shakllari, baholashning yangi tuzimi kabilar, pedagogik texnologiyalarning samaradorligini aniqlashning muhim mezonlari bo‘lib xizmat qiladi.
Interfaol uslublarning samaradorligini aniqlash me`zonlari dars jarayonida o`quvchilar tomonidan quyidagicha o`quv faoliyatlarini nazariy hamda amaliy tarzda bajarish borasidagi bilim, ko`nikma va malakalarning o`zlashtirish darajasi bilan belgilanadi.
Musiqiy ohangni tinglay olish va kuylash ta’lim mazmunining asosini tashkil etish. Shuningdek, cholg‘uchilik, musiqiy harakatlar, ijodkorlik faoliyatini keng ko‘lamda tashkil etish, musiqiy tavsiflarini ifodalash imkoniyatini yaratadi. O‘zbek xalq musiqiy asarlaridan namunalar: shashmaqom sho’balari, mahalliy musiqa uslublaridan namunalar tinglash orqali o‘quvchilarda musiqiy savodxonlik shakllanadi.Dars olib borishdan avval albatta texnologik xarita tuziladi.
Masalan: O`zbek xalq qo`shiqlarini o`rganish mavzusi bo‘yicha
Tashkiliy qism:
Mavzu: “Vokal va zamonaviy qo`shiqlarini o`rganish”
Hurmatli o‘quvchilar, bugun biz sizlar bilan yangi pedagogik texnologiya bo‘yicha dars o‘tamiz. Buning uchun 4 guruhga bo‘linamiz (kartochkalar yordamida)
1.“Bumerang texnologiyasi”. “Guruh nomi, shiori, ramzi, qo‘shig‘i, sardorni aniqlaymiz”.Men sizlarga qog‘oz, qalam tarqataman, sizlar esa yuqorida berilgan vazifani muddatida bajarasiz.
2.“Aqliy xujum” texnologiyasi. Har bir guruh sardori meni qo‘limdan kartochka olib, qaysi qo`shiqlari va cholg`ularini ta’riflashni belgilab oladi va quyidagicha savollarni izohlab beradi:
1. O`zbek kompozitorlari yaratgan romanslar
2. O`zbek operalaridagi ariyalar
3.Vokal asarlari
4. Bolalar zamonaviy estrada qo`shiqlari
Umumlashtirish:
1. O‘zbek romanslari va ariyalarining bir-biridan farqi nimada ekan?
2. Mashg‘ulotni o`tishda qanday interfaol uslublardan foydalandik?
3. Mashg‘ulotda qaysi guruh mashg‘uloti yoqdi?
O‘quvchilarni yiqqan ball tizimi asosida baholaymiz mashg‘ulotni yakunlab uyga vazifa beraman.
Mazkur mavzu bo‘yicha tajriba sinov ishlarimizni quyidagi anketa savollari asosida olib bordik.
Buning uchun bir-biriga yaqin bo‘lgan sinflardan 2 ta guruhni tanladik. Uning biri nazorat sinfi tarzida olinib, unda darslar qanday tarzda o‘tilgan bo‘lsa, shu holda tabiiy ravishda davom ettirildi.
Ikkinchi guruh esa tajriba guruh tarzida olinib, unda maxsus ishlar olib borildi va mavzuga oid bilim, qo‘nikmalar bilan o‘quvchilar tayyorlanib borildi. Bunda biz o‘quvchilarda milliy g‘urur va milliy iftixor tarbiyasini shakllantirish uchun maxsus tayyorlangan dastur asosida, aniq talablar qo‘yilgan holda darslarni tashkil qilishga harakat qildik.
Tajriba-sinov o‘tkazilgan sinf o‘quvchilari olgan bilimlari va ko‘nikmalarini nazariy guruhi o‘quvchilari bilan solishtirish uchun ushbu bilimlarni asosiy mezonini ochib beruvchi anketa savollar tuzib chiqdik, hamda bu savollar bilan har ikki guruh o‘quvchilariga tarqatma material sifatida berdik. Anketa savollari quyidagilarhni o‘z ichiga oldi
1.O’zbekiston kompozitorlaridan kimni asarlarida estetik tarbiyaga mansub bo‘lgan g‘oyalar ochib berilgan?
2.Vatanga muhabbat tuyg‘ularini tarbiyalovchi vokal asarlarini tinglaganingizda nimalarni tasvirlaysiz?
3.Vatanni madh etuvchi vokal asarlarining ahamiyati, mamlakatimizni rivojlantirishdagi o‘rni haqida ma’lumot bering?
4.Musiqa madaniyati darslarida o‘tilgan vokal va zamonaviy qo‘shiqlarda qaysilarini ko‘proq eslab qoldingiz?
5.O‘zbekistonda vatanparvarlik,ttarbiyasiga oid bayramlarni aytib bering.
6.Vatanparfvarlikni madh etuvchi vokalva zamonaviy qo`shiqlar.
Tajriba va nazariy guruhlari o‘rtasidagi tafovutni aniqlab olish uchun o‘quvchilar bergan javoblarini uch asosiy darajaga bo‘lib chiqdik. Ularning ilm va malakalari, o‘quvchilarining ko‘rsatgan ballari asosiy mezon qilib olindi.
Maxsus topshiriqlar olib borilgan tajriba sinfi o‘quvchilari yaxshi javoblar berdilar. Ularning bilimini quyidagi darajalarga bo‘lib chiqdik: yuqori, o‘rta va past daraja tarzida.
Yuqori daraja - biz o‘rgangan bilim va axbrotlarga tegishli xulosalar chiqara olgan, puxta bilimga ega bo‘lgan o‘quvchilar kiritildi.
O‘rta daraja - berilgan savollarga yetarlicha javob bera olmagan bo‘lsalarda, ma’lum bilimga "ega ekanligi, aniq fikrlari, bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan o‘quvchilar kiritildi.
Past daraja - savollar haqida shunchaki ega ekanliklari yaqqol sezilib turgan o‘quvchilar, umumiy gaplardan nariga o‘ta olmagan, aniq bilimlarga ega bo‘lmagan o‘quvchilar kiritildi. Nazorat sinfidagi aksariyat o‘quvchilarni bergan javoblari aynan shu darajaga to‘g‘ri keladi.
Tajriba va nazorat sinf o‘quvchilarining anketa savollari quyidagi jadvalda o’z aksini topgan.Anketa savollariga o‘quvchilardan olingan javoblar.1-jadval

Guruh vazifasi	O’quvchilar soni	Javoblar sifati	Anketa savollariga berilgan javoblar
			1	2	2	4	5	6
Sinov tajriba o‘tkazilgan guruh	27	Yuqori	20	20	19	18	19	18
		O’rtacha	4	5	5	4	5	4
		Past	3	3	3	4	4	4
		Jami	27	27	27	27	27	27
Nazorat guruhi	27	Yuqori	5	7	6	6	5	7
		O’rtacha	5	5	4	4	5	6
		Past	17	15	17	17	'17	14
		Jami	27	27	27	27	27	27

Mazkur jadvaldan ko‘rinib turibdiki, maxsus ishlar olib borilgan tajriba sinf guruhi yuqori darajada.
Javoblar soni 27 kishidan - 28 kishini tashkil etsa, nazorat sinfida esa bu ko‘rsatkich 27 kishidan hammasi bo‘lib 3-6 kishini tashkil etmoqda. Olib borilgan sinov-tajriba kuzatuvlarimiz shuni ko‘rsatdiki, dars berayotgan o‘quvchilarni mavzu yuzasidan bilim malakalari past darajada ekanligi va o‘zlari ham yetarlicha ma’lumotga ega emasliklarini ko‘rsatdi. Bu ikki guruh o‘rtasidagi tafovutlarni farq qilishi, nazorat sinflarda bu borada berilgan bilimlar qanchalik past ekanligini ko‘rsatdi.
Ushbu tafovutlarni quyidagi jadvalda ko‘rish mumkin

Yuqori daraja tajriba sinfida	20	20	19	18	19	18
Yuqori daraja nazorat sinfida	5	7	6	6