Мавзу. Онтология, гносеология ва оиг фалсафаси

Muhokama – hukm orqali ob’yektiv dunyodagi qonuniyatlar ongida aks ettiriladi. Yakka muhokama ayrim dalillarda o‘z aksini topsa, umumiy muhokama umumiy qonunlarni ifoda etadi. Masalan, energiyaning aylanish shakli yoki har bir harakat shaklining biridan ikkinchisiga o‘tishi haqidagi qonunlar.

Birinchi misol, tabiatning ayrim tomoniga to‘g‘ri kelsa, ikkinchisi umumiy qonunlar aks ettiradi. Demak, muhokama – hukm biror narsa yoki hodisa mushohada haqida biror nima deyish, uni tasdiqlash yoki inkor etishdir.

Tafakkurning uchinchi shakli mantiqiy, aqliy xulosa chiqarishdir. Xulosa bir yoki bir necha muhokamadan kelib chiquvchi bilimdir. U orqali ilgari ma’lum bo‘lgan bilimlar asosida yangi bilim paydo bo‘ladi.

Mantiqiy aqliy – xulosada muhokamalar majmuasi bir-biriga bog‘lanib yangi bir xulosa kelib chiqadi. Bunday xulosaga asos bo‘lgan ikki muhokama dalil deb ataladi. Demak, aqliy xulosa fikrni taqqoslaydi, bog‘laydi. Mavhum tafakkur sodir bo‘lish jarayonini ifodalaydi. SHunday qilib insoniyatning barcha bilimlari sezgi materiallarini umulashtirish orqali hosil bo‘ladi.

Bilishdagi hissiy va ratsional-mantiqiy jihatlarining roli masalasini hal qilinishida