Mavzu: Oilada tarbiyaning mazmuni va metodlari reja

2. Oilada farzand tarbiyasi

• 
  “Tarbiya bizlar un yo hayot yo mamot, yo najot yo halokat, yo saodat yo falokat masalasidur”. ABDULLA AVLONIY
  
• 
  Farzand- inson hayotining mazmuni, nasl nasabini davomchisi, oilaning mustahkam zanjiri hamdir. Aqlli, bilmdon, mehnatsevar, farzand nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligi hisoblanadi.Odatda, farzand oilada ham manan ham jismonann ulg’ayib shakillanadi. Ularning voyaga yetishi davomida oiladagi ahllik muhim rol o’ynaydi. Ayniqsa ularning man’aviy tarbiyasi bilan jamiyatga xizmatini ifodalaydi. Oila barkamol avlodni tarbiyalovchi maskan hisoblanadi. Shunday ekan, oilada farzandlarni axloqiy, man’aviy, jihatdan tarbiyalash ayniqsa ona yurtga muhabbat istiqlolga sadoqat tuyg’ularini chuqur singdirish ona vatanni sevish hissini uyg’otish o’ta muhimdir.
  

Insonning shakllanishida, hayotda o’z o’rnini topishda, el yurt ichida izzat hurmatga sazovor bo’lishida, yuksak axloq-odob qoidalarini singdirishda oilaning o’rni beqiyosligini bir so’z bn tariflash kamlik qiladi. Yoshlarni o’z burchiga sadoqat ruhida tarbiyalashda masuliyatlilik vijdoniylik fidoiylik kabi fazilatlari har bir hatti xarakatda nomoyon bolishi bn yuksak manaviyatliligini ko’rsatadi. Bunda ota-onaning o’zaro farzandlari bn yaqin do’stona munosabatda bolishi ularning kelajakdagi orzu maqsadlarini tushunib olishlari farzandlarining ham jismoniy ham man’aviy sog’ salomat voyaga yetishlari un asos bo’ladi.

• 
  Insonning shakllanishida, hayotda o’z o’rnini topishda, el yurt ichida izzat hurmatga sazovor bo’lishida, yuksak axloq-odob qoidalarini singdirishda oilaning o’rni beqiyosligini bir so’z bn tariflash kamlik qiladi. Yoshlarni o’z burchiga sadoqat ruhida tarbiyalashda masuliyatlilik vijdoniylik fidoiylik kabi fazilatlari har bir hatti xarakatda nomoyon bolishi bn yuksak manaviyatliligini ko’rsatadi. Bunda ota-onaning o’zaro farzandlari bn yaqin do’stona munosabatda bolishi ularning kelajakdagi orzu maqsadlarini tushunib olishlari farzandlarining ham jismoniy ham man’aviy sog’ salomat voyaga yetishlari un asos bo’ladi.
  
• 
  Farzand yaxshi xulq atvorga va aql- farosatga ega bo’lgan bo;lsa, hayot saboqlarini shunchalik teran anglaydi va ezgu ishlarini amalga oshairadi. Aksincha bolsa u bugungi kunda globallashib borayotgan tahlikalo zamonda yot g’pyalarga asir bo’lib, tog’ri yo’lni yoqotishi, qonunchilikni bilmasligi oqibatida jinoyat kovasiga kirishi mumkin.
  

Oiladagi tarbiya bolalarining ruhiy olamiga, hissiyoti va tuyg’ulariga o’z tasirini o’tkazadi. Taniqli pedagog A.S. Makarenko besh yoshgacha bolgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o’ta muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etib o’tgan. Bu haqida u shunday deb yozgan; “… Tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak siz 5 yoshgacha nima qilgan bo’lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90% ini tashkil etadi, kn gi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Ayni shu davrda ota-onaning tarbiyadag e’tibori, oilaviy muhitning sog’lomligi farzand kamolida kata ahamiyat kasb etadi.

• 
  Oiladagi tarbiya bolalarining ruhiy olamiga, hissiyoti va tuyg’ulariga o’z tasirini o’tkazadi. Taniqli pedagog A.S. Makarenko besh yoshgacha bolgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o’ta muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etib o’tgan. Bu haqida u shunday deb yozgan; “… Tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak siz 5 yoshgacha nima qilgan bo’lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90% ini tashkil etadi, kn gi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Ayni shu davrda ota-onaning tarbiyadag e’tibori, oilaviy muhitning sog’lomligi farzand kamolida kata ahamiyat kasb etadi.
  
• 
  Farzand tarbiyasida ota-onaning muomilasi muhim o’rin tutadi. Bola ota-ona tomonidan qo’pol ,dag’al so’zlar eshitib kaltak yeb kata bo’lsa bu uning tabiatiga salbiy ta’sir qiladi.
  

Inson kamolotiga ta’sir etadigan omillardan biri tashqi muhitdir. Muhit deganda kishiga tabiiy ta’sir etadigan tashqi voqealar majmuyi tushuniladi. Bunga tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, oila muhiti (mikromuhit) kiradi. Òabiiy (geografik) muhit (iqlim, tabiiy sharoit) so‘zsiz insonning hayot tarziga, xarakteriga va mehnat faoliyatiga ta’sir etadi. Masalan, tropik mintaqada hayot kechirayotgan insonlarning hayot tarzi uzoq shimoldagi insonlar hayot tarzidan farqlanadi, bu ularning hayot tarziga va ularning rivojlanishiga ta’sir etadigan qator omillar bilan isbotlanadi. Shu bilan birga, inson kamolotida mikromuhit — oila sharoiti ham katta ta’sir kuchiga ega. Chunki bola ko‘z ochib ota-onasini, qarindosh-urug‘ini ko‘radi. Uning intensiv jismoniy va psixologik rivojlanadigan davri oila ta’sirida shakllanadi. Xalqimizda „Qush uyasida ko‘rganini qiladi“ degan maqol bekorga aytilmagan. Oilaning hayot tarzi, undagi bola tarbiyasiga ijobiy ta’sir etadigan tarbiyaviy muhit uning kamolotida muhim ahamiyat kasb etadi. Bola kamolotida ijtimoiy muhit ham muhimdir. Chunki ishlab chiqarish munosabatlari va ularni tartibga solib turadigan ijtimoiy qonun-qoidalar kishiga alohida ta’sir qiladi.
Inson kamolotiga ta’sir etadigan omillardan biri tashqi muhitdir. Muhit deganda kishiga tabiiy ta’sir etadigan tashqi voqealar majmuyi tushuniladi. Bunga tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, oila muhiti (mikromuhit) kiradi. Òabiiy (geografik) muhit (iqlim, tabiiy sharoit) so‘zsiz insonning hayot tarziga, xarakteriga va mehnat faoliyatiga ta’sir etadi. Masalan, tropik mintaqada hayot kechirayotgan insonlarning hayot tarzi uzoq shimoldagi insonlar hayot tarzidan farqlanadi, bu ularning hayot tarziga va ularning rivojlanishiga ta’sir etadigan qator omillar bilan isbotlanadi. Shu bilan birga, inson kamolotida mikromuhit — oila sharoiti ham katta ta’sir kuchiga ega. Chunki bola ko‘z ochib ota-onasini, qarindosh-urug‘ini ko‘radi. Uning intensiv jismoniy va psixologik rivojlanadigan davri oila ta’sirida shakllanadi. Xalqimizda „Qush uyasida ko‘rganini qiladi“ degan maqol bekorga aytilmagan. Oilaning hayot tarzi, undagi bola tarbiyasiga ijobiy ta’sir etadigan tarbiyaviy muhit uning kamolotida muhim ahamiyat kasb etadi. Bola kamolotida ijtimoiy muhit ham muhimdir. Chunki ishlab chiqarish munosabatlari va ularni tartibga solib turadigan ijtimoiy qonun-qoidalar kishiga alohida ta’sir qiladi.
Abu Ali ibn Sino etika va axloqiy tarbiya masalalarini falsafiypedagogik asosda yoritib berishga harakat qilgan. U, ayniqsa, oila tarbiyasida ota-onaning o‘rniga alohida to‘xtalib: „Bola tug‘ilgach, avvalo, ota unga yaxshi nom qo‘yishi, so‘ngra esa uni yaxshilab tarbiya qilishi kerak... Agar oilada tarbiyaning yaxshi usullaridan foydalanilsa, oila baxtli bo‘ladi“ degan fikrni ilgari suradi.

• 
  Abu Ali ibn Sino etika va axloqiy tarbiya masalalarini falsafiypedagogik asosda yoritib berishga harakat qilgan. U, ayniqsa, oila tarbiyasida ota-onaning o‘rniga alohida to‘xtalib: „Bola tug‘ilgach, avvalo, ota unga yaxshi nom qo‘yishi, so‘ngra esa uni yaxshilab tarbiya qilishi kerak... Agar oilada tarbiyaning yaxshi usullaridan foydalanilsa, oila baxtli bo‘ladi“ degan fikrni ilgari suradi.