Mavzu: Oddiy mexanizmlar: blok, qiya tekislik,vint,pona va chig’iriqning qo’llanishi. Darsning maqsadi: a Ta’limiy maqsad

Mavzu: Oddiy mexanizmlar:blok, qiya tekislik,vint,pona va chig’iriqning qo’llanishi.

Darsning maqsadi:

a)Ta’limiy maqsad:O’quvchilarga oddiy mexanizimlar haqida tushuncha berish.

b)Tarbiyaviy maqsad:O’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.

v)Rivojlantiruvchi maqsad:O’quvchilarda bilim ko’nikma malaka hosil qilish.

Darsning turi:An’anaviy.

Darsning usuli:Aralash.

Darsning jihozi:Darslik.

Darsning borishi: a) Tashkiliy qism.

b) O’tilgan mavzuni mustahkamlash.

1.Richag deb nimaga aytiladi?

2.Kuch momenti deb nimaga aytiladi?

3.Kuch momentining o’lchov birligi nima?

4.Aylanish o’qidan kuch qo’yilgan nuqtagacha bo’lgan eng qisqa masofa nima deb ataladi?

Yangi mavzuning bayoni.

Inson mehnat qilish jarayonida ko’proq kuchga emas,balkiaqilga tayanadi.Og’ir yukni ko’tarishda,o’rnidan siljitishda oddiy mexanizmlardan foydalanishni insonlar qadimdan o’zlashtirib olishgan. chig’iriq Qurilishlarda,qiya tekislik,pona va bloklardan foydalanilgan.

BLOK. Blok qirrasi ariqchadan iborat g’ildirak bo’lib ip,sim arqon yoki zanjir o’tkaziladi.Ipning bir uchiga yuk osib,ikkinchi uchidan tortiladi.Yukni ko’tarish davomida blok qo’zg’almasdan joyida qolsa, uni ko’chmas blok deyiladi.(59-rasmda 1).Yuk bilan birga birgalikda harakatlanadigan blokni ko’char blok deyiladi.(59- rasmda 2).Ko’chmas blokda yuk uchun kuch yelkasi AOmasofa, F kuchning yelkasi OB masofa bo’ladi.(60-a rasm).Ular teng bo’lganligidan F kuch yuk og’irligiga teng bo’ladi.Shu sababli ko’chmas blok ko’chmas blok kuchdan yutuq bermaydi.Ko’chmas blok kuch yo’nalishini o’zgartirib beradi. Ko’char blokda esa aylanish o’qi O nuqtaga to’g’ri keladi.(60-b rasm ).Shunga ko’ra yuk uchun yelka OA masofani ,F kuch uchun yelka OB masofani tashkil etadi. OA=R,OB=2R bo’lganligidan( R-g’ildirak radiusi) F*2R=mgR bo’ladi.Bundan

F=mg/2

Ko’char blok kuchdan ikki barobar yutuq beradi.Ko’char va ko’chmas bloklardan bir nechtasi o’zaro ulansa uni polestat deb ataladi.polispastda n ta ko’char blok qatnashsa kuchdan 2n marta yutish mumkun bo’ladi.

QIYA TEKISLIK Og’ir bochkani mashinaga ortishda qiya tekislikdan yumalatib chiqarish oson.Bunda F kuch og’irlik kuchining bir qismini tashkil etadi.

F= *mg

Vint.Mashinalarning ballonini teshilib qolganda uni almashtirish uchun “domkrat” deb ataluvchi vintli ko’targichdan foydalaniladi.Uning ishlash tamoiyilini vintdan tushuntirish qiyin emas.Uydagi g’ishtdan maydalagichda maktab duradgorlik va temirchilik ustaxonasidagi “tiski”siqib ulagichda ham vintdan foydalaniladi.

Pona.Mamlakatimizning ayrim joylarida bo’lg’usi kuyovlarni sinash uchun ularga to’nkani o’tin qilib maydalashni taklif qilishgan deyishadi.Shunday holda “pona”qo’l keladi.Pona old tomonidan qarasa uchburchak shaklida bo’lgan jism bo’lib,uni to’nkaga rasmda ko’rsatilganidik qo’yib,tepa qismidan uriladi.

Chig’iriq.Bu oddiy mexanizmdan ko’pincha quduqlardan suvni ko’tarishda foydalanishgan. Chig’iriqda arqon o’raluvchi baraban radiusi r, uni ayalntiruvchi tirsak uzunligi R bo’lsa qurulmaning kuchdan beradigan yutug’i ga teng bo’ladi. Chig’iriqning takomillashtirilgan variant lebyodka deyiladi.Unda ikkita chig’iriq o’zaro bog’langan.Birinchisi aylantiruvchi tirsak va ikkinchisi radiusli tishli g’ildirak.Bu tizim kuchdan / marta yutuq beradi.Ikkinchisi katta radiusli tishli g’ildirak va arqon o’raluvchi silindr .Bu tizim kuchdan / marta yutuq beradi.Lebyodkaning kuchdan beradigan umumiy yutug’i n bo’ladi.

n= *

9

P= Bosim=Bosim kuchi/Kuch qo’yilgan yuza.

P—bosim,F-bosim kuchi, S-kuch qo’yilgan yuza.

Bosim [P]= =1Paskal bilan o’lchanadi.Qisqacha 1Pa.Bu birlik fransuz olimi B.Paskal sharafiga qo’yilgan.

Bosim tabiatda va texnikada katta ahamiyatga ega.Pichoqlar va qaychilar yaxshi kesishi uchun,bosimni orttirish maqsadida,yuzasini qayrab kichiklashtiriladi.

Ignalarning uchlarida,knopkada ham bosimni orttirish uchun yuza kichiklashtiriladi.

Aksincha,bosimni kamaytirish uchun yuzani kattalashtiriladi.Og’ir yuk ko’taradigan mashinalarning ballonlari,yengil mashinalarnikiga nisbatan enliroq bo’ladi.Qalin qorda yurganda botib ketmaslik uchun oyoqqa chang’i bog’lanadi.Ko’p qavatli binolarning poydevori ham keng qilib quriladi.

Masala yechish namunalari.

1.Bola og’irligining bosim kuchi 500N.Oyoq kiyimlarining ostki yuzasi 300 .Bolaning polga beradigan bosimi nimaga teng?

Berilgan: Formulasi: Yechilishi:

F=500N P= S=300 ni ga aylantirib S=300 S=300 =0.03

P=? S=300 =300* m=300 = .

P= =500* =16666,(6)Pa

Javob:P=16666,(6)Pa