Mavzu: Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashda namuna ko’rsatishdan foydalanish. Reja

Maqsad. Katta yoshdagi bolalarda qanday ko'nikmalarni egallaganligini bilib oling.
Sinflarning borishi
O'qituvchi bolalardan ob'ektlar oldida nima borligini va nutqni rivojlantirish sinfiga nima uchun kerakligini tushuntirishlarini so'raydi (chiplar (kichik narsalar), matematik to'plamlardan rasmlar, qog'oz parchalari, qalamlar).
O'qituvchi bolalar tomonidan so'zlarning to'g'ri ishlatilishini, jumlalar tuzilishini nazorat qiladi.
Keyin "Hisoblash" A. Shabuninani o'qiydi:
Yurdi
Qo‘chqorlar
Yo'l bo'ylab,
Qurigan
Ko'lmakda
Oyoqlari.
Bitta
Ikki
Uchta
To'rt
Beshta.
Aylandi
Oyoqlari
Artib oling.
Kimning ro'molchasi
Kim latta
Noqonuniy aravacha kim.
O'qituvchi bu vazifani bolalarga tushuntiradi: “Yana kulgili o'qish zalini tinglang. Diqqatli bo'ling. So‘zlarni tovush bilan sanang vva o'zingiz xohlagan kartani oling ... (Ikki so'z.)Endi men sanashni takrorlayman va siz so'zlarni ovoz bilan sanaysiz hva tegishli kartani oling. (Uch so'z.)
Va endi juda qiyin vazifa. So‘zlarni tovush bilan sanang p. (O'n so'z.)Xatoga yo'l qo'yganingiz muammo emas. Ammo mustaqil ravishda ishlashingiz yomon.
Endi yangi vazifa. Tez uchta hujayradan iborat panjara chizish. Belgilarni (larni) so'z bilan belgilang ko'krak qafasi(yoki kaltak) ovoz eshitiladi h; so'zda plash- tovush uso'zda yer qo'ng'izi- tovush yaxshi.
Men talaffuz qilganimda qancha tovush eshitayotganingizni (barmoqlarda) ko'rsating nima-. Sizningcha, bu so'zmi yoki bir qismmi? Boshlanadigan so'zlarni eslab qolishga harakat qilaylik nima-: anor, qamish, kanareyka. Siz esladingiz va hatto o'sha paytda mening maslahatlarim bilan bir necha so'zdan boshladingiz ka-.Aslida, rus tilida bunday so'zlar juda ko'p. Lug'atni ochaylik: yovvoyi to'ng'iz, poshnali, janob, tosh, darvoza, kadet, kaktus, kazus.
Siz barcha so'zlarni bilasizmi? Va kursant kim? Va janob? Bu qanday voqea?
Keyin o'qituvchi yilning qaysi vaqti va qaysi oyni belgilaydi.
“Sentyabr - kuzning birinchi oyi. Sizningcha, men so'z yoki jumlani aytdimmi? Ko'pincha bir jumla bir nechta so'zlardan iborat. Ushbu jumlada ular ..? (To'rt.)So‘zlarni jumlada paydo bo‘lish tartibida nomlang ».
Darsni tugatgandan so'ng, o'qituvchi bolalardan bugungi kunda o'rgangan narsalarini bilib oladi. "Va shunga qaramay," deydi o'qituvchi, "biz e'tiborni o'rgatdik."
Mavzu: "Ovozlar mamlakati."
Vazifalar: tinglovchilar e'tiborini va fonemik eshitishlarini rivojlantirish; nutqsiz va nutqiy tovushlarni farqlashni o'rganing; unlilarning artikulyatsiyasini aniqlang; , berilgan unli tovush uchun so'zlarni ixtiro qiling; “tovush”, “so'z” tushunchalarini farqlash; qisqa va uzun so'zlarni farqlashni o'rganing; ovozni boshqarishni, uning ovozini, ovozini o'zgartirishni o'rganing; boshqalarni tinglash qobiliyatini rivojlantirish; boshqalarga nisbatan yaxshi munosabatni rivojlantirish.

Sinflarning borishi

O'qituvchi-defektolog (U.-d.). Bolalar, siz tovushlar yurtiga kirishni xohlaysizmi? Bu mamlakat ko'rinmas, lekin bizni hamma joyda o'rab oladi, chunki tovushlar hamma joyda. Ularni ko'rish mumkin emas, ularni eshitish va talaffuz qilish mumkin. Uyda o'tirganingizda qanday tovushlarni eshitishingiz mumkinligini eslaylik.
Bolalar shamol, yomg'ir, momaqaldiroq, mashina, poezd, qushlarning qo'shig'i, itlarning po'stini eshitganlarini eslashadi.
U.-d. Bolalar, har bir narsaning o'ziga xos "ovozi" bor. Keling, turli mavzularning ovozlarini tinglaylik.
O'yin "E'tiborli quloqlar".
Ekrandagi o'qituvchi turli xil narsalar bilan shovqin chiqaradi va bolalar qaysi ob'ektning tovush chiqarganini taxmin qilishadi. (Do'mbira urildi, qo'ng'iroq chalindi, baraban yangradi, yirtilgan qog'oz, suv quydi, to'pni urdi, to'p stolga yopildi va hokazo)
U.-d. Ammo har bir kishining o'z ovozi bor. Ovoz bilan bir-biringizni taniysizmi? Keling o'ynaymiz.
O'yin "Xo'sh, ko'zingizni yuming, kim sizga qo'ng'iroq qildi, bilib oling!".
U.-d. Barcha tirik mavjudotlar o'zlarining ovozlariga ega va turli xil tovushlar chiqaradilar,
U.-d. Bolalar, biz qanday qilib tovushlar qilamiz? (Tepkisiz.) Kelinglar, tinchgina cho'kaylik. Va endi baland ovoz bilan. Yana qanday tovushlarni qila olamiz? (Qo'llar.)
Qo'llarimizni ishqalaymiz va ovoz nima ekanligini tinglaylik ... Va endi biz muloyimlik bilan siljitamiz ... Va endi baland ... Va yana nima qilib tovushlar qilamiz? (Og'iz orqali.)
Og'zingizni yoping va salom so'zini aytishga harakat qiling. Hech narsa bo'lmadi?
Bolalar og'iz ochishi va yopishi mumkinligini aytadilar, til, tishlar, lablar bizga tovush chiqarishga yordam beradi.
Ayni paytda shovqin bor. Bolalar quloq soladilar, shovqin-suronga boradilar va quruq barglardan kichik tipratikan topadilar.
U.-d. Kirpi haqida hikoya aytib berishimni xohlaysizmi?
Bolalar gilam ustida joylashgan va o'qituvchi voqeani aytib beradi, unga faol onomatopeyani keltirib chiqaradigan belgilarning rasmlarini ko'rsatib.
Bir marta kichkina kirpi yolg'iz sayr qilish uchun bordi. U o'rmon bo'ylab qoqilib ketdi - eng yuqori yuqori. To'satdan u yo'qolganini ko'rdi. Kirpi qo'rqib, ohista yig'ladi va ko'z yoshlari tomchilab - cap-cap-cap. Keyin bulut quyoshni yopdi va yomg'ir quruq barglar ustiga yog'a boshladi. bam bam bam. Shunda kuchli shamol shitirlatdi oooo; baqir-chaqir kirish Kirpi juda qo'rqib ketdi va u baland ovozda va baland ovoz bilan yig'ladi va ko'z yoshlari kuchli tomchilab tomchilab - CAP CAP CAP! To'satdan barglar zanglab ketdi - shhhh Ularning ostidan katta bir bug 'chiqdi. U aytdi: "Yig'lama, kirpi, men seni uyga olib ketaman va yo'l davomida sizga qo'shiq aytaman." Va qo'ng'iz qo'shiq aytishni boshladi - wF Keyin ular chivinni uchratishdi, u ham kirpi uyiga olib ketishga rozi bo'ldi va shu bilan birga uning qo'shig'ini kuyladi - sz Va keyin ular quvnoq ozgina oqimni uchratishdi. U kirpi uyni o'ziga olib borishini aytdi. Ular birgalikda yugurib, irmoq qo'shig'ini kuylashdi - ss ss Tog' irmoqni uyning oldiga olib bordi va u erda onasi allaqachon uni kutayotgan edi. U choyni isitdi va choynak quvonch bilan qopqog'iga urdi - bbb Oyim kirpi bilan o'pdi va u endi yolg'iz yurmasligini aytdi va xursand holda baqirdi - pff-pff-pff.
U.-d. Bolalar, bilasizmi, tovushlar bir-biri bilan juda samimiy va ular bog'langanida so'zlar olinadi. Agar oz sonli tovushlar bo'lsa, unda so'z qisqa, agar tovushlar ko'p bo'lsa, unda so'z uzun. Keling, so'zlarni o'ynaylik!
O'yin "Uzoq va qisqa so'zlar".
Bolalar stol ustiga o'tirishibdi, unda katta varaq va ikkita qalam: uzun yashil va qisqa qizil. O'qituvchi bolalar rasmlarini ko'rsatadi, so'zlarni bir-biriga qo'shib aytadi va "chinqiradi". Keyin uzun yoki qisqa qalamni tanlang. Bolalardan biri yana so'zni aytadi va bir vaqtning o'zida yo'lni chizadi. Uzun so'zlar uzoq iz qoldiradi va qisqa so'zlar qisqa iz qoldiradi.
U.-d. Keling, nimaga ega ekanligimizni ko'rib chiqaylik. Esda tutingki, so'zlar uzun va qisqa.
Qaysi qisqa so'zlarni esladingiz? (Mushuk, uy, piyola, piyoz, pishloq.)
Va qaysi uzun so'zlarni esladingiz? (Che-re-pa-ha, po-p-gay, sa-mo-yil, ma-tresh-ka, shunday-ba-ka.)
Va endi unlilar ko'chasiga boramiz. Keling, unli tovushlarni nima qila olishini eslaylik. (Qo'shiq qiling, baland ovoz bilan qichqiring, cho'zing.)
"Buzilgan TV" o'yini.
Bolalar ketma-ket navbatma-navbat turishadi. O'qituvchi birinchi bolaga har qanday unli tovushning tovushsiz artikulyatsiyasini ko'rsatadi. Bolalar bir-biriga o'girilib, ovozning "tasvirini" uzatadilar. Oxirgi bola unga qanday tovush berilganligini taxmin qilishi va baland ovoz bilan baqirishi kerak.
O'yin "Tovushlarni torting".
O'yinning turli xil versiyalari: bolalar qo'llarini ushlab turishadi va unli tovushlarni talaffuz qilishadi, o'z doiralarini cho'zishadi; bolalar kichkina qo'ziqorin kabi o'tirishadi, unli tovushlarni aytishadi va ular bilan "o'sadilar". Va hokazo.
O'yin "Ohanglarning dumaloq raqsi".
Bolalar o'qituvchining ovozlarini eshitishsa, birin-ketin aylana bo'ylab yugurishadi. Uzoq talaffuz qilib bo'lmaydigan undosh tovushni eshitishganda, ular to'xtashadi.
U.-d. Bolalar, faqat ularni biladiganlargina unli tovushlar ko'chasiga kirishlari mumkin. Har biringiz har qanday tovushni chaqirasiz va qizil chiptani olasiz.
Bolalar unlilarni chaqiradilar: a, o, y, va, s, e.
Bu vaqtda, unli ko'chaga olib boruvchi sehrli trek tovush belgilari chizilgan ovozli trekka aylanadi. Bolalar tovushlarni qo'shiq qilib, yo'l bo'ylab ketmoqdalar. Yo'l uylarga olib boradi, ularda unli tovushlar ham uchraydi.
U.-d. Bu uylarda yigitlar, o'g'il-qizlar yashaydi. Ularning ismlarini taxmin qilaylik!
Anya, Alla, Alyonka, Andrey, Alyosha.
Ulyana.
Olya.
Ira, Inna, Igor, Ilyusha.
Va bu uylarda jonli rasmlar. Ammo ular sayrga chiqishdi va kimning qaerdaligini unutishdi. Ularga uy topishga yordam berasizmi?
O'yin "kimning uyi?"
Bolalar gilamda yotgan rasmlarni aylantiradilar, baland ovoz bilan so'zni aytadilar, ovozni baland ovozda aytadilar, uni chaqiring va ushbu rasm qaysi uylarda yashayotganini aniqlang.
U.-d. Shunday qilib, bizning tovushlar bilan o'yinimiz tugadi. Siz ozgina charchadingiz. Mana, kirpi ham charchagan. Keling, unga bema'ni qo'shiq aytsak, mayin va mayin qo'shiq aytamiz.
Bolalar kirpi qo'llariga navbat bilan olib, uni silkitib, lullaby motifini ohista itarib yuboradilar: aaaaaaaaaa; oo-oo-oo-oo-oo-oo; oooooooooooo; va, va, va, va; s-s-s-s; uhhhhhhhhhhhhhhh
Kirpi uxlab qoldi. Aytaylik "Ts-ss" va biz guruhni tark etamiz va jimgina harakat qilamiz, kirpi uyg'otmaslik uchun baland tovushlar chiqarmaymiz.

Xulosa;
Men bu kurs ishini tayyorlashim mobaynida MTMlarida namunaviy tovush orqali nutq madaniyatini oshirishda ko’plab chora tadbirlarni amalga oshirish kerakligi bilib oldim.Bular;

• 
  Maktabgacha yoshda nutqda tovush madaniyatini tarbiyalash vazifasi bu - bolalarda so’zdagi tovushlarni sof va tushunarli qilib talaffuz etishni, so’zlarni o’zbek tili orfoepiyasi me’yorlariga muvofiq holda to’g’ri talaffuz qilishni, aniq talaffuz qilishni (yaxshi diksiya) hamda nutq ifodaliligini tarbiyalashdan iborat.
  
• 
  Bolalarning tovush artikulyatsiyasini o’zlashtirish jarayoni ancha davomli bo’lib, u 5-7 yilga cho’ziladi.
  
• 
  Agarda bolalarga o’z vaqtida va muntazam ravishda o’rgatilsa ular hech bir qiyinchiliksiz barcha prosodemalarni (intonatsiyalarni) o’zlashtirib olishlari mumkin.
  
• 
  Intonatsiyalarning 6 ta turi mavjud: sanash intonatsiyasi, qarama-qarshi qo’yish, chaqirish, ogoxlantirish (yoki ikki nuqta), kirish, ajratib qo’yish.
  
• 
  O’zbek tilining fonetik va fonologik vositalaridan ravon nutqda bir vaqtning o’zida foydalanilmoqda.
  
• 
  Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash nutqning boshqa jihatlarini ham, ya’ni: lug’at, ravon, grammatik to’g’ri nutqni rivojlantirish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi.
  
• 
  Nutqiy rivojlantirishning dastlabki bosqichida tinglash qobiliyatiga alohida o’rin beriladi (garchi asosiy mazmun yuki yuqori tovushni tinglay olish qobiliyati zimmasiga tushsa ham).
  
• 
  Yaxshi rivojlantirilgan nutqni tinglash qobiliyati ona tilining barcha tovushlarini aniq, tushunarli va to’g’ri talaffuz qilinishini ta’minlaydi, so’zni talaffuz qilish balandligini to’g’ri boshqara olish, oxista sur’atda, intonatsion ifodali so’zlash imkoniyatini beradi.
  
• 
  Artikulyatsiya apparati organlarining yaxshi harakatchanligi, yaxshi tinglash qobiliyati bolaning tovush talaffuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish imkonini beradi.
  
• 
  To’g’ri nutqiy nafas olish normal tovush vujudga kelishini ta’minlaydi, tegishli nutq balandligiga, pazualarga aniq rioya qilishni ta’minlash, nutqning bir tekisligini va intonatsion ifodalilikni saqlash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
  
• 
  Ovoz sifati nafas olish, ovoz va artikulyatsiya apparatlarining birgalikdagi faoliyatiga bog’liq bo’ladi.
  
• 
  Maktabgacha yosh ona tilining barcha tovushlarini to’g’ri talaffuz qilishni shakllantirish uchun eng qulay davr hisoblanadi. 7 yoshgacha bola ona tilining barcha tovushlarini adabiy til me’yorlariga muvofiq holda talaffuz qilishni o’rganib olishi shart.
  
• 
  Diksiya (tovushlar, so’zlar, iboralarni to’g’ri talaffuz qilish) artikulyatsiya apparati faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish bilan bir vaqtda asta-sekin shakllantiriladi.
  
• 
  Pedagog (bola atrofidagi kattalar) bolalarning adabiy talaffuz me’yorlariga rioya qilishlari ustidan doimiy nazoratni amalga oshirishlari, barcha xatoliklarni to’g’ri talaffuz namunalarini ko’rsatgan holda bartaraf etishlari lozim.
  
• 
  Maktabgacha yoshda barcha bolalarda so’zlar ancha tiniq talaffuz etiladigan oxista nutq sur’atini shakllantirish darkor.
  
• 
  Intonatsiya - bu jaranglayotgan nutqqa oid barcha ifoda vositalarining murakkab majmui bo’lib, uning yordamida muloqot jarayonida fikrlar va ifodalarni, shuningdek emotsional-iroda munosabatlarini aniqlashtirish amalga oshiriladi.
  
• 
  Bolalar nutqining intonatsion ifodaliligi ustidagi ishlar asosan taqlid yo’li bilan amalga oshiriladi.
  
• 
  Nutqni rivojlantirishning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda nutqning tovush madaniyatini shakllantirishni 3 ta bosqichga bo’lish mumkin: 1-bosqich - 1 yilu 6 oydan 3 yoshgacha; 2-bosqich - 3 yoshdan 5 yoshgacha; 3-bosqich - 5 yoshdan 7 yoshgacha.
  
• 
  1-bosqichda nutqning tovush madaniyatini shakllantirish kattalarning bolalar bilan muntazam muloqoti orqali amalga oshiriladi. Asosiy vazifa -tinglash qobiliyatini doimiy ravishda rivojlantirib borish, artikulyatsiya apparati organlarini mustahkamlash va rivojlantirishdan iborat. Bunda har xil tovush taqlidlarini o’zida jamlagan o’yinlar, she’rlar, qo’shiqlar, hikoyalardan foydalanish mumkin.
  
• 
  2-bosqichda nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash tovush talaffuziga doir ishlarni olib borish jarayonida amalga oshiriladi. Asosiy vazifa -bolalarda fonematik tinglash va ona tilining barcha tovushlarini to’g’ri talaffuz qilish, so’zlar va iboralarni aniq hamda tushunarli qilib talaffuz etish; ovoz balandligini vaziyatdan kelib chiqqan holda boshqarish qobiliyatini tarbiyalash, so’zlarni ulardagi urg’ularga aniq rioya qilgan holda to’g’ri va aniq talaffuz qilishdan iborat. Ayni paytda tovush taqlididan foydalanish darkor. Ona tilidagi barcha tovushlarni mashq qilish navbati bilan bir-birini almashtiruvchi to’rtta turni ko’zda tutadi: artikulyatsiya apparati organlarini tayyorlash, ajratilgan tovushni talaffuz qilishni aniqlashtirish va ushbu tovushni boshqalari ichidan ajrata olish, iborali nutqda tovushni to’g’ri talaffuz qilishni mustahkamlash.
  
• 
  3-bosqichda nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashni bolalar tomonidan ko’p xollarda aralashtirib yuboriladigan tovushlarni (shuvillovchi, xushtaksimon, jarangli, jarangsiz va boshq.) tabaqalashtirishga doir ishlar bilan bog’liq holda amalga oshirish lozim. Bunda asosiy vazifa nutqiy tinglashni yanada takomillashtirish, aniq, to’g’ri, intonatsion ifodali nutq ko’nikmalarini mustahkamlashdan iborat ekan .
  

Bulardan kelib chiqadiki avvalo MTMlarida nutq madaniyatini oshirish va bunda tovush orqali keng miqyosda foydalansak bo’ladi