Mavzu: Neyropedagogikaning yangi fan sifatida shakllanishi

Mavzu: Neyropedagogikaning yangi fan sifatida shakllanishi
Barchamizga ma’lumki murabbiy va pedagoglardan talim oluvchilar, xususan maktabgacha talim muassalari tarbiyalanuvchilariga va boshlang’ich sinf o’quvchilariga talim va tarbiya berish jarayonida tarbiya oluvchi shaxsni har tomonlama va chuqur bilishlarini, ularning pisixofiziologik xususiyatlari bilan bir qatorda neyrologik imkoniyatlarini hamda jihatlarini hisobga olishlarini talab qiladi, chunki o’quv dasturlarini o’z vaqtida o’zlashtirmaslik shaxsning entilektual va ijtimoiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Tajribadan ma’lumki o’quvchilarning barchasi diqqati va xotirasining hajmi uning ko’chuvchanligi, malumotlarni qabul qilish va anglash, “dunyoni ko’rishi “ bilan bir-biridan farq qiladi. Buning asosiy sababi-bosh miya yarimsharlarining qaysi biri inson hayoti faoliyatida yetakchi ahamiyatga ega ekanligidandir. Chunki talim jarayonida bosh miya chap yarimsharlarining faol rivojlanishiga o’ng yarimsharlariga tayanish esa yarimsharlarning har ikkalasining faol rivojlanishiga olib keladi. Shu sababli ta’lim ta’rbiya jarayonida o’quvchilar pisixikasidagi mana shunday o’ziga xos jihatlarini hisobga olib bolaga talim berish, uning tarbiyasi va kamolatidagi muhim omillardan biri hisoblanadi.

Ushbu muomoni samarali hal etish uchun uning yechim yo’lini izlashga yangicha yondashish –muomoni majmuaviy tahlil qailish va hal etish zarur. Buning uchun barcha insonshunos mutaxasislar- pedagog, psixolog va nevrologlarni,ularning tajribasi hamda ilmiy izlanishlari maxsulini birlashtirish kerak bo’ladi. Shu yo’nalishda amalga oshirilgan ilmiy izlanishlar natijasida pedagogikaning yangi sohasi sifatida kognetiv nevralogiya – nevropedagogika shakillanayotgan bo’lib bu fan “insonga qanday talim berish kerak?” degan oddiy, biroq o’ta muhim savolga javob berish mumkin.

Neyropedagogika yo’nalishida amalga oshiriladigan ilmiy izlanishlar natijasida pedagogic jarayonlarni inson bosh miyasida sodir bo’ladigan neyrologik izlanishlar nutai nazardan o’rganish, neyorologiiyning pedagogika bilan sinergezimi- neyropedagogika 1997-yilda alohida fan sifatida yuzaga keldi hamda individ, subekt va shaxsni ta’lim jarayoni bilan bog’liq bilimlrning umumiy sohasida shakillandi.

Neyropedagogikaning fan sifatida yuzaga kelishi Charliz, S.Jeykobs, L. S. Basser, J.E.Bogen, B.T.Vouds, E.Lenneberg, A.Simit, P.Volf. E. Jensan.B.Given, V.A Moskivn, N.V. Moskvina, V.D. Yeremoeeva, T.P.Xrizmanlar katta hissa qo’shgan.

Rivojlanishda nuqsoni bo’lgan bolalarga ta’lim berish , ularning ma’lumotlarini qabul qilish va tafakkurining o’ziga xos xususiyatlarini aniqlashga, G.E.Vvedenskiy, V.I.Golod, V.A. Moskvin, A.V.Nikolskiylarning ilmiy izlanishlari bag’ishlangan.

Chapaqay bolalarni ta’lim muassasalarida o’qitishni tashkil etish muommosi G.A.Antyuxin, M.M. Bezerukix, N.N Bogdanov, I. a.Makarev, V.A.Moskvin, A.I.semenovichning tadqiqotlarida o’rganilgan.

Ta’lim jarayonida bolalar nutqi va tafakkurining rivojlanishiga bosh miya assimetriyasi hamda chap va o’ng yarimsharlar shikastlanishi oqibatlarining turlicha ta’sir etishi inson miyasiga oid bilimlarni ta’lim jarayonida qo’llash imkoniyatlari l.S. Basser , J.E. Bogen , B.T.Vouds, E.Lenneberg, A. Smit, P.Volf, E. Jensen va B.Givenlarning ilmiy izlanishlari o’z aksini topgan.

Hozirgi vaqtda kognitev neyrologiya sohasida M. Gazzaniga, E.Kendel, R.Munakatlarning tizimli olib boryatgan ilmiy izlanishlari alohida e’tiboriga sazovordir.

Yuqorida nomi keltirilgan olimlarning fikriga ko’ra inson tafakkuri sub’ektev bo’lganligi bois, uning hssiyotlari mantiqiy yo’l bilan olish mumkin bo’lgan qarorlardan ko’ra yaxshiroq qarorlardan ko’ra yaxshiroq qarorlarga kelishga yordam berar ekan.

O’zbekistonda neyrologik bilimlardan foydalanish orqali ta’lim sifatini oshiish ( B.Xodjayev)va bolalarning neyropedagogik xususiyatlarni innovatsion ta’lim muhiti sharoitida rivojlantirishning ayrim xususiyatlarini inovatsion ta’lim muhiti sharoitida rivojlantirishning ayyrim masalalari ( J.G’ulomov, N.Yunusova, V. Anvarova) o’rganilgan bo’lib , mazkur sohada yirik ilmiy tadqiqotlar hozircha amalga oshirilmagan.

Neyropedagogika – kognitev neyrologiya, differensial sixofeziologiya va neyropsixalogiyaning o’quvchi shaxsi tomonidan turli o’quv materallarini o’zlashtirishda uning bosh miyasi faoliyatida sodir b’ladigan o’zgarishlar to’g’risidagi ma’lumotlarni hamda o’quvchi va pedagogning individual latersiya profile variantlarining bir-biriga mos kelishini hisobga olgan holda ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish to’g’risidagi fandir. Neyropedagogika fani pedagogika, psixalogiya, neyrologiya va kibernetika fanlarining klassik asoslariga tayanib , shaxsga yo’naltirilgan ta’limni o’zida aks ettiradi.

Neyropedagogikaning fan sifatidagi asosiy maqsadi – inson bosh miyasi faooiyatida oliy psixik funksiyalarning individual xususiyatlarini hisobga olib pedagogic vazifalarni samarali hal etilishi uchun amaliy yordam berishdan iborat. Neyropedagogika quydagi bo’limlarni o’z ichiga oladi; neyrodedaktika, neyropedagogika, diagnostika (tashxis), neyropedagogik tarbiya, neyropedagogik korreksiya va adaptatsiya ta’lim jarayonining neyropedagogik muhitini tashkil qilish.

Neyrodedaktika didaktika fanining bir tarmog’i bo’lib, neyrodedaktika ta’lim muhitini tashkil qilishning neyropedagogik tamoillarini, talim jarayoni va ichki guruhlar psixodinamikasining neyropedagogik tarkibini hamda talim – tarbiya jarayoni yanada samarali bo’lishini ta’minlashga qaratilgan. Neyropedgog hamkorlikni ta’lim jarayoniga tadbiq etishning shakil va metodlarini o’rgatib neyro fanlarning obektev qonuniyatlari asosida ta’lim jarayonini boshqarish imkonini beradi. Neyrodedaktika umumiy va xususiy qisimlarga bo’lindi. Umumiy neyrodedaktika nazariy- metadologik qonuniyatlarini o’rgaadi. Xususiy neyrodedktika esa neyropedagogik diagnostika va o’qitishning amaliy tavsiyalarini o’rganish bilan shug’illanadi.

Neyropedagogik diagnostika – insondag juft organlar qo’l(oyoq) ko’z va quloqni yetakchilik ko’rstkichlariga qarab bosh miya yarimsharlari asimetriyasining bir nechta funksional tiparini aniqlash imkonini beradi.

Neyropedagogik korreksiya va adaptatsiya- bolaning neyropedagogik xususiyatlarini hisobga olgan holda unin g qadiryatli- motivatsiya va xulq- atvoriga tuzatish kiritish hamda ta’lim jarayoniga moslashishni tashkil etishni ta’minlaydi.

Neyropedagogik tarbiya- neyropedagogik diagnostika natijalari va pedagogic neyropsixaligiyasining korreksion texnalogiyalari asosida ta’lim oluvchilar guruhining neyropedagogik muhiti xususiyatlarini hisobga olib tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etiishga oid tavsiyalar tayyorlaydi.

Neyropedagogikada ta’lim muhitini tashkiletishni psixodinamik darajada tahlil qilish uchun transact tahlil va stratalogik tahlil usullaridan foydalaniladi. Ushbu tahlil vositasida o’quv guruhining neyropedagogik tarkibini aniqlash va ta’lim jarayonini tashkil etishda hisobga olish o’quvchlar guruhining bilish faolligiga ijobiy ta’sr ko’rsatuvchi omillardan hisoblanadi. Chunki, psixalogiyaga oid ilmiy tadqiqotlarda inson berilayotgan ma’lumotining o’rtacha 5-10 foizini anglashi, ya’ni ongli ravishda o’zlashtirishi mumkin bo’lib, ma’lumotning qolgan qismi appersepya jarayonida, inson tomonidan anglanmagan holda ong ostiga o’tib ketadi. Shuning uchun ham ta’lim muhitini tashkil qilishda berilyotgan muhim ma’lumotlar o’quvchishaxsi tomonidan ongli ravishda, tushunib qabul qilinishga sharoit yaratish pedagog va tarbiyachilar oldida turgan muhim pedagogik muommolardan hisoblanadi.

Mavzuga oid savollar:

1. 
   Neyropedagogika yangi fan sifatida nechanchi yil vujudga keldi?
   
2. 
   Neyropedagogika fan sifatida yuzaga kelishida kimlarning xizmatlari katta?
   
3. 
   Hozirgi vaqtda kognitev neyrologiya sohasida ilmiy izlanishlar olib borayotgan shaxslar ?