1. Neft mahsulotlarini kimyoviy usullardan foydalanib tozalash.
2. Moy fraksiyalarini va qoldiq qismini erituvchilar bilan tozalash.
3. Neft mahsulotlarining kimyoviy tarkibini aniqlash.
4. Mass-spektrometriya tahlil usuli.
5. Mass-spektrometriyada ion va fotonlarning hosil bo‘lishi. Parchalanish turlari va ularga ta’sir qiluvchi omillar.
Xulosa. Foydalanilga adabiyotlar ro’yxati.
Kirish Jahonda moliyaviy-iqtisodiy inqiroz kengayib va chuqurlashib borayotgan bir paytda, hayot О‘zbekistonda iqtisodiy-ijtimoiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli barpo etilgan omillar bunday inqirozlar ta’sirini yumshatishga qodir ekanligini kо‘rsatmoqda.
Dizel yoqilg‘ilari sifatiga qо‘yilayotgan asosiy talablardan biri yoqilg‘i tarkibidagi oltingugurtli va aromatik birikmalar miqdorini kamaytirish va ayniqsa polihalqali aromatik uglevodorodlar miqdorini keskin kamaytirish talab etiladi.
Butun dunyo bо‘yicha yoqilg‘i sifatiga qо‘yilayotgan talablarga kо‘ra aromatik uglevodorodlarning umumiy miqdori va alohida polihalqali aromatik uglevodorodlar miqdorining mumkin bо‘lgan miqdori bо‘yicha normalari ishlab chiqilgan. Dizel yoqilg‘isiga Yevropa standartlariga kо‘ra YEN 590, Yevro 2 Yevro 3, Yevro 4 va Yevro 5 lar uchun aromatik uglevodorodlarning umumiy miqdori normalashtirilmagan bо‘lsada biroq dizel yoqilg‘isi tarkibidagi polihalqali aromatik uglevodorodlarning miqdori normalari qat’iy belgilangan.
Mavzuning dolzarbligi. Bugun О‘zbekiston neft va gazni qazib olish va qayta ishlash bо‘yicha jahondagi yirik mamlakatlar qatorida yetakchi о‘rinlardan biriga aylanib bormoqda. О‘zbekistonda neftegaz sohasida bir qancha yirik loyihalar ishlab chiqilmoqda. Jumladan, “О‘zbekneftegaz” MXK Malayziyaning “Petronas” va “Sasol” (JAR) kompaniyalari bilan hamkorlikda Shurtangaz kimyo majmuasi bazasida tozalangan metandan GTL texnologiyasi bо‘yicha sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarishni yо‘lga qо‘ymoqda. Dunyo miqyosida benzin va dizel yoqilg‘isiga hozirgi kunda Yevrostandartlari talablari qо‘yilmoqda. Jumladan, Yevro -1 1993 yilda, Yevro-2 1996 yilda, Yevro-3 2000 yilda qabul qilingan. 2005 yilning 1 yanvaridan turli mamlakatlarda yangi Yevrostandart EN 590 standarti joriy etildi. Bu standart bо‘yicha yoqilg‘i tarkibidagi aromatik va oltingugurtli birikmalar miqdori juda kam bо‘lishi nazarda tutiladi.
Dizel yoqilg‘isiga qо‘yilayotgan amaldagi va kelajakdagi ekologik talablar uning tarkibida arenlar miqdorining mavjudligini keskin darajada chegaralaydi. Dizel fraksiyalarini traditsion usulda tozalash usullaridan biri bо‘lgan gidrotozalash usuli talab qilinayotgan kо‘rsatkichlarga tо‘liq javob bera olmaydi. Bundan tashqari maxsus usullarda tozalashning katalitik gidrodearomatlash usuli esa yuqori bosimda boradi va qimmatbaho katalizatorlarni talab qiladi.
Bugungi kunda ishlab chiqarilayotgan zamonaviy ko‘p quvvatli ichki yonuv dvigatellari yuqori sifatli mator yoqilg‘ilarini talab etishi va buning uchun barcha ishlab chiqarilayotgan mator yoqilg‘ilari yuqori sifatli bo‘lishi bilan birga oltingugurtli va aromatik birikmalardan chuqur tozalanishi lozimligi va shunga muvofiq neft mahsulotlarini kimyoviy usullardan foydalanib tozalash, moy fraksiyalarini va qoldiq qismini erituvchilar bilan tozalash, neft mahsulotlarining kimyoviy tarkibini aniqlash va neftning aromatik birikmalari to’g’risidagi ma’lumotlar ham o’rganib chiqildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev o’zining "O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari" asarida "zararsiz va chiqindisiz yangi texnologiyalarni yaratish, xalqning turmush darajasini oshirish va xalq xo’jaligi ehtiyojlarini qondirish maqsadida kimyo sanoatini rivojlantirish muammolariga katta ahamiyat berdi1".
Respublika hoyob yoqilg’i – energetika resruslariga va qudratli energetik bazaga ega. O’rganilgan gaz bazasi salkam 2 trillion kubometr, ko’mir zahirasi 2 milliard tonnadan ortiqdir. Bizda 160 dan ziyod neft konlari bor. Neft, gaz va kondensat zahiralari o’z talablarimizni to’la ta’minlabgina qolmay, energiya manbalarini chetga chiqarish imkonini ham beradi. Bugun bu sarmoya sarflashning eng foydali sohalaridan biridir.
