Mavzu: Natyurmort janrida kompozitsion ranglar xususiyatlarining ahamiyati

а) Чизмани ўқиш билан боғлиқ бўлган фаолият турлари:

1. 
   Саволларга жавоблар.
   
2. 
   Тасвирларни таққослаш.
   
3. 
   Чизмаларни ўқиш ва таҳлил қилиш.
   

б) Чизмани тузиш билан боғлиқ бўлган фаолият турлари:

1. 
   Оғзаки тафсилот бўйича тасвирлар тузиш.
   
2. 
   График материалнинг дастлабки ҳолатини сақлаб, тасвирни алмаштириш.
   
3. 
   Тасвирнинг фазовий ҳолатинн алмаштириш.
   
4. 
   Шарти етишмайдиган масалалар ечиш.
   
5. 
   Чизманинг дастлабки ҳолатини ўзгартириб алмаштириш.
   
6. 
   Лойиҳалаш элементлари бўлган масалаларни ечиш.
   
7. 
   Ижодий масалаларни ечиш.
   

Кўрсатиб ўтилган фаолият турлари ўқувчиларнинг тафаккур ривожига таъсири турлича бўлгани учун масалалар ечиш бўйича юқоридаги фаолият турларини қуйидаги икки группага ажратиш мумкин.

1. 
   Ечилииш репродуктив фаолият (тафаккур фаоллигига ёрдам бермайдиган) билан боғлиқ бўлган масалалар.
   
2. 
   Ечилиши сермаҳсул (продуктив) фаолият билан боғлиқ бўлган масалалар.
   

Иккинчи группа масалаларининг ечими ўқувчиларнинг билиш фаолиятини икки хил, бирида-настрой, иккинчисида-юқорироқ даражада фаоллаштириши мумкин.
Бундан кейин шартли равишда репродуктив фаолият билан боғлиқ бўлган масалаларни қисқача-РФ; пастроқ даражада фаоллаштирувчи масалаларни 1-ПД ва - юқори даражада фаоллаштирувчи масалаларни 2-ЮД деб белгилаймиз.
Фазовий тафаккур фикрлаш тараққиётининг муҳим сифати ҳамда ўқувчиларнинг турли фазовий алмаштиришларни амалга оширишларидан иборат бўлгани учун иккинчи группа масалаларини даражаларга ажратиш мезони сифатида масалаларни ечишда амалга ошириладиган алмаштиришлар ғоясини қабул қилиш мақсадга мувофиқ.
Чизмачилик ўқитиш методикасида алмаштиришлар деб нарса чизмасини фазовий хусусият ва муносабатларини текисликда тасвирлаш усуллари билан боғлиқ график фаолият тушунилади. Ҳар хил ўқув предметларида турли алмаштиришлар амалга оширилади. Ўқувчилариинг бундай фаолият турлари бизнпнг хозирги давримизда инсон учун энг зарур бўлган комбинациялаш қобилиятини, дастлабки маълумотларни турли нуқтаи иазардан таҳлил қилиш ўқувини ва шунга ўхшаш сифатларни ривожлантиришга ёрдам беради. Буларга қайта конструкциялаш, ахборотларнинг схематик ва белгили шаклда яққолроқ талқин қилиш ўқуви, бевосита кузатиш мумкин бўлмагап ҳодиса ва жараёнларни образли-белгили моделлар асосида бошқариш каби тафаккурнинг ижодий йўналувчанлиги киради.
Бўлинишнинг иккинчи мезони тасвирда таҳлил элементининг мавжудлиги, йўқлиги ёки уларга ижодий ёндашиш билан боғлиқлигидир.
Бўлинишнинг қўшимча шарт-шароитлари қуйидагича бўлиши мумкин:
Биринчи даража (1-ПД) масалаларининг ечими чегараланган алмаштиришлар билан боғланган. Бу масалалар билан иш кўрганда тасвирланган предметларнинг шакли ва фазовий ҳолати ўзгармайди.
Иккинчи даража (2-Ю Д) масалаларининг ечими чегараланмаган алмаштиришлар билан боғланган бўлиб, бу турга предметларнинг шакли ва фазовий хусусиятларини алмаштириш талаб этиладиган масалалар киради.
Юқоридаги мулоҳазаларга амал қилиб, ўқитиш тажрибасида қўлланиладиган график ва амалий фаолият талаб қиладиган ҳамма турдаги масалаларнинг классификациясини тузиш мумкин (1-жадвал).
Аввало ўқувчиларни тафаккур фаоллигига ёрдам бермайдиган фаолият турларининг аниқ мазмуни билан тантшамиз. Буларга уч турдаги масалаларни ечиш билан боғлиқ бўлган фаолият тури киради.
Биринчи турдаги масалаларга чизмани ўзгартирмай кўчириш билан боғлиқ бўлган унумсиз фаолият киради (1-расм).