Nashriyot sohasida ishlatiladigan matn muxarrirlari shu soha uchun yaratilgan
maxsus programmalar bo’lib, ular kichik nashriyotlar yordamida gazeta- jurnal,
kitoblar, turli reklama mahsulotlari tayyorlashga mo’ljallangan. Kichik nashriyot
deganda, shaxsiy kompyuter programmaviy-texnik vositalari xamda turli-tuman chop
qiluvchi va boshqa qo’shimcha qurilmalar orqali bosma maxsulotlar tayyorlash
jarayoniga tushuniladi. Bunda bo’lajak bosma maxsulotlar kompyuterda tayyorlanib,
bu matnni terish, tekshirish va taxrirlashdan to maketlashgacha bo’lgan bosqichlarni
o’z ichiga oladi. Keyichalik maket lazer printerida bitta asl nusxada chop etib olinadi
va undan so’ng tayyorlangan hujjatning maketi rizograf deb nomlangan maxsus
qurilmada ko’paytiriladi. Kichik nashriyot bulardan tashqari muqovalovchi,
broshyuralovchi va kesuvchi qurilmalar bilan xam ta’minlanadi.
Sifatli va asl maketlarni tayyorlash uchun bir qancha turdagi nashriyot
tizimlaridan foydalaniladi. Ular misol qilib Page Maker, Ventura Publisher, Post
Script, QuarkXPress, TEX, LATEX nashriyot tizimlarini keltirishimiz mumkin.
Shulardan biri va keng miqyosda ishlatiladigani Page Maker programmalar
paketi kitoblar matnini terish, taxrirlash, ko’rib chiqish va chop qilishda juda qulay
vosita hisoblanadi.
Ventura Publisher esa gazeta-jurnallar matnini terish va chop etishga
mo’ljallangan. Uning yordamida matnni sahifalarga bo’lish, matn bo’laklarini zarur
joylarga joylashtirish (kompanovka qilish) va shunga o’xshish ushbu sohada ko’plab
ishlatiladigan amallarni tez va qulay amalga oshirish mumkin.
Turli formulali matnlarni (masalan matematika, fizika, ximiya fanlariga oid)
tayyorlashda TEX va uning keyingi versiyalari bo’lgan LATEX taxrirlovchi
dasturlaridan keng miqyosda foydalaniladi.
Quyida biz ularning ba’zi birlarini ko’rib chiqishga xarakat qilamiz. Ularning
ichidagi eng keng tarqalgan va talaygina imkoniyatlarni amalga oshirib beradigan
nashriyot tizimi Page Maker dasturi Page Maker Aldus corporation firmasi
tomonidan yaratilgan keng imkoniyatli va qulay dasturdir. Uning ishlashi Microsoft
Windows operatsion sistemasining to’liq versiyasi bo’lishini talab qiladi. Page Maker
dasturi katalog va fayllar bilan ishlaydi. Fayl nomi esa esa .pub kengaytmasi
yordamida yoziladi. Boshqa katalogga o’tish uchun sichqoncha ko’rsatgichini tegishli
belgiga keltirib (vertikal simvolga) uning chap tugmachasi ikki marta turtiladi.
Shundan so’ng ruyxatdan kerakli katalog nomi tanlanib, tugmachani ikki marta
bosish orqali ishga tushiriladi. Shuni xam aytib o’tish kerakki, nashriyot tizimlarining
asosiy vazifasi nashrni tayyorlashda tez takrorlanuvchi operatsiyalarni iloji boricha
ko’proq darajada avtomatlashtirishdir. Ularning afzalligi esa nashr saxifasi va uning
umumiy ko’rinishini tayyorlashdagi qulaylik xamda o’zgartirishlar kiritishning
osonligi va vaqt tejalishidir. Nashr saxifasining umumiy ko’rinishini tayyorlashda
xususiy kompyuterdan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Asl nusxa maketini bosib
chiqarish uchun esa lazerli yoki post skript printerdan foydalanish ma’quldir. Matn va
suratlar kompyuter xotirasiga oldindan kiritilishi lozim. Nashr asosiy elementlarini
kompyuterda saqlashning asosiy afzalligi shundaki, matnni to’g’ridan-to’g’ri xarf
terish qurilmasiga berish mumkin, shunda matn bilan suratlarni mos joylarga qo’lda
joylashtirishga extiyoj qolmaydi.
Page Maker dasturi yordamida nashr saxifasini ekranda ko’rish va unga
chop qilingunga qadar tegishli tuzatishlar kiritish mumkin. Barcha kerakli
o’zgartirishlar kiritilgandan so’ng, asl nusxa maketi harf terish qurilmasiga uzatiladi
yoki lazerli printerda bosib chiqariladi.
Xar qanday xujjatni nashrga tayyorlashda quyidagi ishlarni bajarishga to’g’ri
keladi:
• Tahrirlangan qo’lyozma elemetlarini oxirigacha tayyorlash;
• Kerakli surat, belgi va chizmalarni yaratish va joylashtirish;
• Original maket (asl nusxa) ni tayyorlash.
Ko’rsatilgan rejani amalga oshirishda va har bir sahifaning umumiy
ko’rinishini tayyorlashda Page Maker nashriyot dasturi ishlatilishi mumkin. Saxifani
nashrga tayyorlash uchun qo’lyozmaning matn va suratlarini qanday tartibda
joylashtirish masalasini xal qilish lozim bo’ladi.
