Mavzu: Mutaxassislikka oid sо‘z va terminlarning imlosi

“Terminlar paydo bo ‘lib qolmaydi”, aksincha, ularning zaruriyati anglangan holda “o‘ylab topiladi”, “ijod qilinadi”.

Mutaxassislik terminlarning morfologik, sintaktik va semantik usul bilan yasalishi

Ma’lumki, XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr

boshlarida o‘zbek tiliga rus tilidan va rus tili orqali Yevropa

tillaridan so ‘z va terminlar kirib kela boshladi.

1950-yillarning ikkinchi yarmidan soha terminologiyasi

rivojlanishida yangi davr boshlandi. Bu davr o‘zbek tili so‘z yasash

vositalarining faollashuvi, yangi-yangi terminlar yasalishi va iste’molg

a kirib kelishi bilan xarakterlanadi.

 Ma’lumki, tilda so ‘zlarning ma’nolari har xil usullar bilan ko‘chishi

mumkin. Chunonchi, so‘z semantikasidagi o‘zgarish, asosan, metafora,

metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik kabi semantik transformatsiya

asosida

ro‘y beradi.Turkiy tillarda leksemalar hosil qilishning keng tarqalgan yo ‘llaridan

biri affikslar orqali so‘z yasashdir. Bu usulning terminlar yasash ko‘lami keyingi

davrlarda yanada kengaydi, terminologik tizimga mansub terminlarning ayni shu usul bilan yasalayotganligi shundan dalolat beradi.Terminologiyaga oid tadqiqotlardan ma’lum bo ‘lishicha, biror terminologik tizimda affiksatsiya usuli bilan terminlar yasash bir qadar faol bo‘lsa, boshqasida esa kammahsuldir.

TERMINLARNING YASALISHI

Morfologik usul bilan termin yasashda o`zak-negizga so`z yasovchi qo`shimchalar qo`shiladi va yangi terminlar hosil qilinadi. Iste`molchi, tadbirkor, mulkdor, shartnoma, taqsimot, bojxona

Sintaktik usul bilan termin yasashda birikmali terminlar hosil qilinadi. ot+ot= bozor narx, yer rentasi;

sifat+ot= yalpi mahsulot, sof daromad;

sifatdosh+ot= cheklangan xarajat, kechiktirilgan talab, uyushgan narxlar

Semantik usul bilan termin yasashda ma`no ko`chishining metafora usuli asosiy rolni o`ynaydi. Yig`ma ko`rsatkich, kreditning elastikligi, kapital sig`imi, undirilgan pul, o`rmalovchi inflyatsiya, pul massasi