Mavzu: Mutatsion o‘zgaruvchanlik

Gen mutatsiyalari. Gen mutatsiyasi molekular darajada ro‘y beradi. Gen mutatsiyasi ko‘p hollarda fenotipda yangi belgini rivojlantiradi. Gen mutatsiyalari nukleotidlarning soni ortishi, o‘rin almashishi bilan kechadi. DNKdagi nukleotidlarning o‘rin almashishi ikki xil:

1. 
   birpurinazotliasosiningikkinchipurinazotliasosiyokibirpirimidinazotliasosiningikkinchipirimidinazotliasosibilanalmashishigatranzitsiyadeyiladi;
   
2. 
   purin asosining pirimidin asosi bilan, aksincha, pirimidin asosining purin bilan almashishi transversiya deb nomlanadi.
   

Lizin aminokislotasining kodi AAA dan UAA ga o‘zgarishi, glutamin kodi CAGdan UAGga o‘zgarishi mumkin (yuqoridagi rasm). Har qanday aminokislota kodini mutatsiya tufayli terminator UAG kodiga o‘zgarishi polipeptid zanjiri sintezini ertaroq tugallanishiga olib keladi.
Geterozigota organizmda paydo bo‘lishiga qarab ikkiga bo‘linadi:
1.Dominant mutatsiyalar.
2. Retsessiv mutatsiyalar.
Dominantmutatsiyalargapolidaktiliya (ortiqchabarmoqlilik), katarakta (ko‘zshoxpardasiningxiralashuvi), braxidaktiliya (kaltabarmoqlilik) kabilarmisolbo‘ladi. Retsessiv mutatsiyalarga gemofiliya, daltonizm, tug‘ma karlik, albinizm kabilar misol bo‘ladi.

Gen mutatsiyasi. 1 - mutatsiyadan avval DNK va oqsil strukturasi;

1. 
   - mutatsiyadan so‘ng DNK va oqsil strukturasi.
   

Xromosoma mutatsiyalari. Har bir biologik tur boshqa turdan xromo­somalarning soni, shakli, hajmi bilan farqlanadi. Xromosoma strukturasining o‘zgarishi bilan bog‘liq mutatsiyalar xromosoma mutatsiyalari deb nomlanadi.
Deletsiya - xromosoma o‘rta qismining yo‘qolishi; duplikatsiya - xromosomalar ayrim qismlarining ikki marotaba ortishi; inversiya - xromosoma ayrim qismining o‘z o‘rnini 180^o ga o‘zgarishi; translokatsiya - nogomologik xromosomalarning o‘zaro ayrim bo‘laklari bilan o‘rin almashishi.