Mavzu: Murakkab qo‘shma gaplar. Murakkab qo‘shma gaplarning turlari Reja

7. Aralash qo‘shma gapning ergashgan qo‘shma gapga bog‘lanish asosida birikuvidan tuzilgan tur. Masalan: El yasharmas, yer ko‘karmas, bo‘lmasa ko‘k tomchisi; qaydin olsin she’rni shoir, bo‘lmasa ilhomchisi. (A.T.) Gapning qurilish chizmasi quyidagicha:

4

2

5

3

11

8. Aralash qo‘shma gapda ergash gaplarning undagi teng komponentlardan faqat biriga bog‘lanishidan tuzilgan tur. Masalan: Uning ko‘rinishi bir ahvol edi, negaki ko‘zlari ko‘kargan, kaltakdan boshlari yorilgan, qo‘li singan, ammo tili qurg‘ur tiyilmas edi. («Yoshlik».) Ushbu gapning qurilish chizmasi quyidagicha:

5

2

3

4

1

Xullas, murakkab qo‘shma gaplar semantik-sintaktik tuzilishi jihatdan o‘ziga xos qurilishga ega bo‘lgan gaplardir. Nutqda murakkab qo‘shma gaplarning rang-barang ko‘rinishlari voqelanadi. Bunday gaplar qismlari orasidagi sintaktik munosabat turi – bog‘lanish usuli asosida o‘zaro farqlanadi. Murakkab qo‘shma gap qismlari faqat tenglanish asosida yoki faqat tobelanish usulida, shuningdek aralash turda - ham tenglanish, ham tobelanish munosabati asosida shakllana oladi. Bu belgilar murakkab qo‘shma gaplarning tasnifida asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi.