Mavzu: Multisim dasturining yaratilish tarixi, xususiyatlari, bosh ishchi oynasi. Ishdan maqsad

p-n   oʻtish. 

 r- tipli va n- tipli yarim oʻkazgichlar oʻzaro uzviy kontaktga 

keltirilsa, kontakt chegarasida ma’lum qatlam hosil  boʻladi. Bu qatlam p-n oʻtish 

deb ataladi. Bu qatlamda ajoyib hodisalar roʻy beradi. p-n oʻtishli yarim oʻtkazgich 

tashqi manbaga toʻg‘ri va teskari yoʻnalishda ulanishi mumkin (2.3-rasm). 

Agar p-n oʻtishli kristallga tashqi manbaning minusini n- sohasiga, plyusini 

p-sohaga  ulasak,  kristall  orqali  tok  oʻtmaydi.  Agar  tashqi  manbaning  qutblarini 

teskarisiga ulasak, kristall orqali oʻtadigan tok oshib ketadi. p-n oʻtishdan oʻtadigan 

tok kattaligini unga qoʻyilgan kuchlanishga bog‘liqligiga p-n oʻtishning volt-amper 

P 

n 

I 

ток 

ўтади 

P 

n 

I 

ток 

ўтмайди 

2.2-

rasm

 

---

xarakteristikasi(VAX)  deyiladi.  p-n  oʻtishning  VAX  sining  analitik  koʻrinishi 

quyidagicha boʻladi. 

                          

𝐼 = 𝐼

𝑆

(𝑒

𝑒𝜙

𝑘𝑇

− 1)

           (2.1)      bu yerda  

𝐼

𝑆

- toʻyinish toki  

  Bitta p-n oʻtishdan iborat boʻlgan yarim oʻtkazgichli asbob diod deyiladi. Uning 

tuzilishi va sxemadagi belgilanishi quyidagicha boʻladi (1.2-rasm). 

 

 

 

 

Yarim  oʻtkazgichli  diod  elektr  tokini  bir  tomonlama  oʻtkazadi.  Uning  bu 

xususiyatidan  foydalanib,  oʻzgaruvchan  toklarni  oʻzgarmas  tokka  aylantirishda 

foydalaniladi. 

p-n  oʻtish  tokining  unga  berilayotgan  kuchlanishga  bog‘liqligi 

I=f(U) 

volt-

amper xarakteristika (VAX) deyiladi.  

 

(2.2) 

Agar p-n oʻtishga toʻg‘ri kuchlanish berilgan boʻlsa, 

U

0

 

kuchlanish ishorasi - 

musbat, teskari kuchlanish berilgan boʻlsa esa - manfiy boʻladi. 

U

TUG

 > 

0,1 V boʻlsa eksponensial songa nisbatan birni hisobga olmasa ham boʻladi 

va kuchlanish ortishi bilan tok ham eksponensial ortib boradi. Teskari kuchlanish 

berilganda  esa  -0,2  V  kuchlanish  qiymatida  tok 

I

0

 

qiymatiga  yetib  keladi  va 

keyinchalik kuchlanish qiymati oʻzgarmaydi. 

I

0 

kattaligi shu sababli teskari ulangan