|
Xarajatlar usuli: YaIM = C + I + G + Xn.
C-uy xo’jaligi I-investitsiya G-davlat Xn- sof eksport
Daromadlar usulida hisoblash .
Ish haqi + Ijara +foiz to’lovlari+korporativ bo’lmagan sector egalarining daromadlari + Korporativ foyda + Sof bilvosita soliqlar + Amortizatsiya -
- chet eldan olingan sof faktorli daromad.
Qo’shilgan qiymat usulida hisoblash.
Bunda yalpi ichki mahsulot barcha qo’shilgan qiymatlar yig’indisi sifatida aniqlanadi. YaIM= ∑QQ
Hozirgi kunda xarajatlar va qo’shilgan qiymat usullaridan keng foydalaniladi.
Uchta usul bilan hisiblangan YaIM tengdir.
Xorijiy tajriba: 90-yillarning o’rtalarida tovarlarning raqobatbardoshligi bo’yicha jahondagi 1- beshlikda Singapur, Gonkong, Tayvan kabi davlatlar turgan edi. Bu davlatlarda qabul qilingan iqtisodiy strategiyaning asosiy yo’nalishi ilmtalab mahsulotlar ishlab chiqarishdir. Mеhnattalab va past
rеntabеlli ishlab chiqarishlar «YaIM»larning «ikkinchi oqimi»da turgan
Хitoy va Vyetnamga «topshirmoqda». Natijada bu ishlab chiqarishlarni bir
paytlar sodir etgan sanoati rivojlangan davlatlardan birinchi avlod «Yangi
industrial mamlakatlar»ga ko’chish jarayoni amalda qaytarilmoqda.
shunday qilib «YaIM»larni rivojlanishidagi qo’lga kiritilgan yutuqlari,
jahon хo’jaligiga intеgratsiyasi, iqtisodiy o’sishining istiqbollari, aholi
turmush tarzini o’sishi ushbu davlatlarning iqtisodiyotida tashqi iqtisodiy
ekspansiyalarning roli yuqori darajada dеyishga imkon bеradi. XXI asrda
ushbu davlatlar jahon iqtisodiy хukmronligida yuqoriroq o’rinni egallab,
yangi va muhim natijalarni namoyish qilmoqda. Jahon Bankininng
bashoratiga qaraganda, yaqin 10 yillar mobaynida o’sishning o’rtacha
sur’atlari Janubiy Osiyoda - 5,5%ni, Sharqiy Osiyoda - 7,7%ni, Lotin
Amеrikasida - 3,5%ni tashkil qilar ekan. 1996-2004 yillarda Sharqiy
Osiyoda aholi jon boshiga to’g’ri kеladigan daromadning yillik o’sishi
6,6%ni tashkil etib, o’rta hisobda aholi jon boshiga to’g’ri kеladigan yillik
daromad 1,9% ga o’sgan edi.
ХХ asrning 50-yillarida jahon хo’jalida baynalminalallashuv
jarayonlarining tеzlashishi rivojlanayotgan davlatlarni, birinchi navbatda
«Yangi industrial mamlakatlar»ni ham qamrab olgan edi. Jahon
iqtisodiyotida ishlab chiqarishni, mеhnat va kapital bozorlarini va tovar
ayirboshlash jarayonlarining baynalminallashuviga moliya bozorlarining
baynalminallashuvi ham qo’shildi. «YaIM»larning krеdit imkoniyatini
o’sishi, milliy moliyaviy bozorlarining rivojlanishi bilan va shuningdеk
moliyaviy salohiyatining oshishi bilan ham chambarchas bog’liqdir.
Tahlil: XX asrning 50-yillaridan so’ng jahom iqtisodiyoti va xalqaro oqtisodiy munosabatlarni rivojlanishining ahamiyatli tomonlaridan biri mamlakatlar va qaram mamlakatlarning ( Osiyp Afrika Lotin Amerikasi mamlakatlari) roli ahamiyatini iqtisodiy jihatdan kuchayib borayotganligi. Ushbu mamlakatlar hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida rivojlanayotgan mamlakatlar yoki ozod etilgan mamlakatlar , ‘’Uchinchi dunyo mamlakatlari’’, ‘’janub mamlakatlari’’, ‘’perifery mamlakatlar’’ sifatida tilga olinadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning barchasiga xos bo’lgan umumiy xususiyatlari- iqtisodiyotning ko’p ukladli xarakterga egaligi, ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishining past darajadaligi, sanoat’ qishloq xo’jaligi va ijtimoiy infrastrukturaning qoloqligi, iqtisodiy rivojlanishi jahon xo’jaligi tizimiga (ayniqsa –yetakchi mamlakatlarga ) qaramligi , kapitalizmni periferik xarakter kasb etishi va boshqalar. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda ‘’Yangi industrial mamlakatlar’’rivojlanayotgan mamlakatlarning ko’pchiligida iqtisodiy rivojlanish parametrlarining barcha tizimlari bo’yicha ajralib turadi. Ya’ni ularning rivojlanishi ‘’yangi industrial’’ rivojlanish modeli sifatida mavjudligidir. Transmilliy kompaniyalar rivojlanayotgan mamlakatlarda yuksak iqtisodiy o’zgarishlarni vujudga keltirayotganligi bilan bir qatorda ushbu mamlakatlarning texnik taraqqiyotining ichki rivojlanish omillarining rivojlanishiga ham juda katta imkoniyatlar ochib bermoqda.
Natijalar: Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yilda O‘zbekiston yalpi ichki mahsulot (YAIM) hajmi 580,2 trln so‘mni tashkil qildi. 2019 yil bilan solishtirganda o‘sish 1,6% ni tashkil qilgan.
Unga ko‘ra, mahsulotlarning qiymati 341,5 trln so‘m, xizmatlar esa 194,4 trln so‘mni, shuningdek, soliqlar 44,3 trln so‘mni tashkil qildi.
Aholi jon boshiga hisoblangan YAIMning hajmi esa 16,9 mln so‘mni tashkil qilgan. Bu 2019 yilgiga qaraganda 0,3 foizga balandroq. , 2020 yil aprelida Jahon banki O‘zbekiston YAIMining o‘sish darajasi 1,6% bo‘lishi kutilayotgani haqida xabar bergan edi. Keyinchalik Jahon banki O‘zbekiston YAIM hajmining o‘sishi bo‘yicha prognozini 1,6 foizdan 1,5 foizgacha pasaytirdi.
Shuningdek, yanvar oyi boshida Jahon banki O‘zbekiston YAIM hajmi 2021 yil 4,3%ga, 2022 yilda 4,5% ga o‘sishi kutilmoqda deya xabar berdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
