Mavzu: Mikroorganizmlarning gen muhandisligida qo‘llanilishi Reja: Mikroorganizmlarning ahamiyati

Tayyorladi: Baxromova Ra’no
Tekshirdi:Alimov J
Mavzu: Mikroorganizmlarning gen muhandisligida qo‘llanilishi

Reja:

Mikroorganizmlarning ahamiyati


Gen muhandisligi haqida
Gen muhandisligida ishlatiladigan mikroorganizmlar


Xulosa
Mikroorganizmlarning ahamiyati
Mikroorganizmlar - asosan, bir hujayrali mikroskopik tirik mavjudotlarning katta guruhi. Mikroorganizmlarga bakteriyalar, aktinometsitlar, achitqilar, mogʻor zamburugʻlari, mikroskopik suvoʻtlar va boshqalar kiradi.Mikroorganizmlarning o`sib, rivojlanish jarayonida hosil bo‘layotgan birlamchi va ikkilamchi metabolitlar mikrobiologik ishlab chiqarishda (sanoat mikrobiologiyasida) muhim ahamiyatga ega.Mikroorganizmlar hujayralari tomonidan sintez qilinayotgan antibiotiklar farmatsevtik birikmalar ichida eng katta sinf hisoblanadi. Eng ko`p ishlab chiqariladigan va iqtisod jihatidan foydali hisoblangan 4 ta antibiotiklar: pensillin, sefalosporinov, tetratsiklinlar va eritromitsinlardir. Bu moddalardan tashqari gen injeneriyasi yordamida mikroorganizmlar hujayralarida har xil garmonlar sintez qilib olinmoqda. Bularga insulin, samototropin, interferonlar va boshqalar kiradi.
GEN MUHANDISLIGI HAQIDA


Gen muhandisligi yoki genetik injeneriya- molekulyar genetika sohasi bo‘lib, genlarning tabiatda uchramaydigan yangi birikmalarini genetik va biokimyoviy usullar yordamida maqsadga muvofiq holda vujudga keltirish bilan shugʻullanadi. Muayyan organizm hujayrasidan ajratib olingan gen yoki genlar guruhini nuklein kislotaning maʼlum molekulalari bilan biriktirib, hosil boʻlgan duragayni boshqa organizm hujayrasiga kiritishga asoslangan. AQSH olimi P. Berg xodimlari bilan birga virus va mikroorganizmlar irsiy molekulasi qismlarini probirkada ulab, rekombinant DNK olib, gen muhandisligining vujudga kelishiga asos soldi (1972).
Gen muhandisligida ishlatiladigan mikroorganizmlar
Gen muhandisligida eng ko'p ishlatiladigan organizm bakteriyalardir.Bakteriyalarning zamonaviy genetik muhandisligi asosan plazmid vektorini (maqsadli genni va boshqa zarur elementlar to'plamini o'z ichiga olgan o'zgartirilgan bakterial plazmid) joriy etishdan iborat.
1941-yilda “bir gen-bir oqsil”formulasi fanda umumiy
qoida sifatida qabul qilinadi. Bidl va Tatum kashf yetgan bu qoidaning ma’nosi
genlar oqsil (ferment)lar sitezini idora qilishi prinsipini aniqlab berishdadir.
Bakteriyalarni yemiruvchi, ya’ni bakteriofag deb atalluvchi bakteriya virusining irsiy materiali ham DNK ekanligi isbotlangach, viruslar ham gen muhandisligida qo‘llanila boshlandi.
Viruslar
Bakteriyalar
Bakteriyalar
DNK ni fragmentlarga kesish va uni bakteriyaga kiritish vazifasini oliy
darajada bexato bajaradigan asbob tabiatning o‘zida tayyor, ular bakteriyalar
—endonukleazalarning bir guruxi bo‘lib chiqdi.
Bakteriya hujayrasida
xromosoma DNK sidan tashqari, ko‘p nusxada xalqasimon DNK molekulalari
ham mavjud. Bunday xalqasimon molekulalar plazmidalar deb
ataladi. Ba’zi plazmidalar tarkibida antibiotikga chidamlilik genlarini tutadi.
Bakteriya xujayrasi tez bo‘linib ko‘payganidan, rekombinat DNK
ham shu qadar ko‘payadi va tegishli oqsil sintezini ko‘p martalab tezlatadi
Gen injenerligi yo‘li bilan bir
qancha zarur gormonlar, immuntanalar (insulin, o‘sish garmoni, interferon),
immunoglobulinlar, turli dorilar muvaffaqiyat bilan olinmoqda


Kalamushlar oshqozon osti bezidan insulinning mRNK ajratib olinib, E.coli (ichak tayoqchasi) hujayrasiga o`tkazilganda , u insulinni sintez qilgan. Hozirgi vaqtda mikroorganizmlardan insulinni sintez qilib olish yo`lga qo`yilgan.


Mikroorganizmlarning irsiy o'zgartirilgan shakllarini olish ularni qishloq xo'jaligi va sanoat ishlab chiqarishida, shuningdek, tibbiyotda qo'llash imkoniyatlarini kengaytirdi. Mikroorganizmlarning yangi shakllarini olishning asosiy usuli - tabiatda mavjud bo'lgan yovvoyi kulturalarga turli mutagenlar ta'sirida mutatsiyalarni keltirib chiqarish. Bu usul mikroorganizmlarning yovvoyi shakllariga nisbatan oʻnlab va yuzlab marta qimmatli mahsulotlarni (antibiotiklar, fermentlar, vitaminlar, aminokislotalar va boshqalar) ajratib turuvchi mutantlarni yaratishga imkon beradi.Mikroorganizmlarning yuqori mahsuldor shtammlarini olish jarayoni ko'p bosqichlardan iborat. Birinchidan, mikroorganizm madaniyatiga turli mutagen omillar ta'sir ko'rsatadi, keyin esa eng samarali shtamm tanlanadi.So'nggi yillarda mikroorganizmlarning radiatsiya va kimyoviy mutagenezi usuli bilan inson uchun zarur bo'lgan moddalarni ishlab chiqaruvchilar - mikroorganizmlarning ko'plab sanoat shtammlari olindi.
Xulosa
E‘tiboringiz uchun Rahmat!