Mavzu: Mikroiqtisodiyotning asosiy kategoriyalari: talab va taklif Ma’ruzachi: Ravzatov Jonibek Baxromovich 1

1.1-jadval
Narx va sotib olinadigan tovar miqdori o‘rtasidagi bog’liqlik
(raqamlar shartli ravishda qo‘yilgan)
Tovar narxi va sotib olinadigan tovar miqdori o‘zgarishi o‘rtasida bo‘ladigan teskari yoki qarama-qarshi bog‘liqlik talab qonuni deyiladi.
Real iqtisodiy hayotda ba’zan bu qoidaga zid bo‘lgan, ya’ni ayrim tovar narxining o‘sishi bilan unga bo‘lgan talab miqdorining yanada ortishi holati ham uchraydi. Bu holat Giffen samarasi deb ataladi.
Р
D
Р
D
Talab qonuni

• Birinchi bo‘lib talab va taklif qonunini matematik formada ifodalagan olim A.A. Kurno (1801-1877) bo‘lib, u 1838 yilda Fransiyada «Boylik nazariyasining matematik prinsiplari» deb ataluvchi kitobni chop etgan.
• A.Kurnoning fikricha, tovar-mahsulotiga bo‘lgan talab (D) (fransuzcha «demande») (P) bahoning (fransuzcha «prix») funksiyasidan iborat bo‘ladi, ya’ni D=f(P).
• Bu funksiya talab funksiyasi deb ataladi. Ushbu funksiyaning xossalari haqida A.Kurno faqat uning kamayuvchi funksiya ekanligini ta’kidlagan.
• Talab funksiyasini tekshirish borasida keyingi qilingan tadqiqotlar bu funksiyaning uzluksiz va har bir nuqtada birinchi tartibli, ba’zi hollarda ikkinchi tartibli hosilalarga ega ekanligini ko‘rsatgan.

Narx va talab hajmining o‘zgarishi o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi bu chiziq talab egri chizig‘i deyiladi.
700
600
500
400
300
200
100
0
10 20 30 40 50 60 Q, miqdor
P, so’m
D
D
Tovar narxi va uning xarid qilinadigan miqdori (talabning) o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni oddiy ikki o‘lchamli grafikda ham tasvirlash mumkin: yotiq chiziq bozor talabi miqdorini, tik chiziq narxni ko‘rsatadi (1.1-rasm).
1.1-rasm. Talab egri chizig‘i
Narxga bog‘liq omillar:
muayyan tovarning narxi
bir-birini to‘ldiruvchi tovarlarning narxi
o‘rinbosar tovarlarning narxi
kelajakda narxlarning o‘zgarishi ehtimoli
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar:
iste’molchining didi
bozordagi iste’molchilar soni
iste’molchining daromadlari
kelajakda daromadlarning o‘zgarishi ehtimoli.
Talabga ta’sir etuvchi omillar