Mavzu: Mikrobiologiyaning rivojlanish tarixi reja

Qorong‘i maydonda ko‘rish mikroskopi. Ko‘rish maxsus kondensor yordamida amalga oshiriladi. Odatda, ishlatiladigan kondensorlar (yorug‘ maydonli mikroskopda) o‘rtadagi nurlarni o‘tkazib, chetkilarini tutib qolsa, qorong‘i maydonli mikroskop-da kondensor faqat chetki nurni o‘tkazadi, nurlarning og‘ish burchagi katta bo‘lganligi uchun obyektivga tushmaydi, natijada ko‘rish maydoni qorong‘i bo‘lib qoladi.
Elektron mikroskopda elektronlardan chiqadigan nurning to‘lqin uzunligi yorug‘lik nurining to‘lqin uzunligiga nisbatan ancha qisqa. Unda shisha linzalar o‘rniga “elektron linzalar” - elektromagnit maydonlar paydo bo‘ladi, bular buyumlar mole-kulalarini yutadi, barcha optik sistema vakuumga (10^-4 mm si-mob ustuniga) joylashtiriladi. Shuning uchun ko‘riladigan obyektlar quruq bo‘lishi kerak. Aks holda obyektdagi suv vakuumda qaynab ketadi va buyum yemiriladi. Elektronlar oqimi tekshirilayotgan obyektga tushganda, termik va radiatsion o‘zgarishlar sodir bo‘-ladi, bu esa buyumning strukturasini buzib yuborishi mumkin. Ikki nuqta orasidagi masofa 10 A (angstrem) ga teng bo‘ladi, bunda buyum 100000 marta kattalashgan bo‘ladi (13-rasm).
Tekshiriladigan buyumlar, odatda, 10000-30000 marta kat-talashtirib ko‘riladi. Elektron mikroskoplarda ko‘riladigan bu-yumlar nihoyatda yupqa bo‘lishi kerak.
Shvetsiyalik olim Shestrand elektron mikroskoplar uchun yupqa kesmalar tayyorlaydigan mikrotom yaratdi. Bu mikrotom yordamida tayyorlanadigan kesmalarning qalinligi 100-150 A ga teng bo‘ladi. Ko‘riladigan buyumning suvi quritilib, so‘ngra fik-satsiya qilinadi va qotirish uchun metakril smolasi bilan ishlov beriladi. Shundan keyin mikrotomda 100-150 A qalinlikda kes-malar tayyorlanib, maxsus ishlov berilgandan so‘ng elektron mikroskopda ko‘riladi (3-rasm).



3­-rasm. A - Xolera vibrionining elektron mikrofotografiyasi;
V - Bakteriya hujayrasining pililari ipchalar ko‘rinishida
ko‘rsatilgan.


1.2. Mikroorganizmlar morfologiyasi

Bir hujayrali va ko‘p hujayrali organizmlar orasida o‘xshash-lik mavjud, chunki bir hujayrali organizmlarda organlar vazifasi-ni hujayra organoidlari bajaradi. Masalan, bakteriyalarning hara-katlanish organlari xivchinlaridir, yuksak o‘simliklarning mito-xondriylari vazifalarini bakteriyalarning sitoplazmatik membra-nalari (mezosomalar) bajaradi va h.k.

Bakteriyalar yer yuzida yashaydigan organizmlar ichida eng maydasi bo‘lsa, mikoplazmalar, rikketsiyalar, viruslar va bakte-riofaglar bulardan ham maydadir. Ko‘pchilik mayda sharsimon bakteriyalar hujayrasining diametri 0,1 mkm, tayoqchasimon bakteriyalarniki 0,5 mkm, uzunligi esa 2-3 mkm (ba’zan 30 mkm), gigantlarining eni 5-10 mkm, bo‘yi 30-100 mkm bo‘ladi.
Adabiyotlar

1. Егоров Н.С. Руководство к практическим занятиям по микробиологии. –М.: Изд-во МГУ, 1983. С 6-8

2. Мишустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: “Колос”, 1978. С. 36-39.
3. Хоулт Дж. Краткий определитель бактерий Берги. М.: “Мир”., 1980.