Мавзу: Миқдор ва сарфни ўлчаш тизимлари. Сарф ва миқдор тўғрисида умумий маълумотлар. Ҳажмий ва тезлик ҳисоблагичлари

1-маъруза
Мавзу: Миқдор ва сарфни ўлчаш тизимлари. Сарф ва миқдор тўғрисида умумий маълумотлар. Ҳажмий ва тезлик ҳисоблагичлари.


Режа:
1.Модда миқдори ва сарфини ўлчаш. Асосий маълумотлар ва ўлчаш асбобларининг таснифи.
2. Суюқлик ва газлар миқдорини ўлчаш.


Модда миқдори ва сарфини ўлчаш. Асосий маълумотлар ва ўлчаш асбобларининг таснифи. Модда миқдорини ўлчайдиган асбоблар ҳисоблагичлар деб аталади. Ҳисоблагичлар ўзларидан ўтган модда миқдорини исталган вақт (сутка, ой ва ҳоказо) мобайнида ўлчайди. Унинг миқдори ҳисоблагич кўрсаткичлари фарқи билан аниқланади. Модда миқдори ҳажм (литр, м³) ёки масса (кг, т.) бирликларида ифодаланади. Ҳисоблагичлар бевосита ўлчаш асбоблари бўлиб, уларнинг шкаласи бўйича олинган кўрсаткичлар қўшимча ҳисоблашни талаб қилмайди.
Сарф ўлчаш учун ишлатиладиган асбоблар сарф ўлчагичлар деб аталади. Модданинг берилган канал кесими орқали вақт бирлиги ичида ўтган миқдори модда сарфи дейилади. Сарф ўлчайдиган асбоблар оний сарфни ўлчайди ва технологик режимлар (айниқса узлуксиз жараёнларда) ишининг барқарорлигини назорат қилишга, технологик жараённинг ўтишини ҳар бир онда автоматик равишда ростлашга ва режимни берилган йўналишда созлашга имкон беради.
Модданинг ҳажмий сарфи л/с, м³/с, м³/соат, масса сарфи эса кг/с, кг/соат, т/соат ва ҳоказоларда ифодаланади. Асбоб­лар ҳисоблагичлар (интеграторлар) билан таъминланиши мумкин, унда бундай асбоблар ҳисоблагичли сарф ўлчагичлар дейилади. Бундай асбоблар модда сарфи ва миқдорини ўлчашга имкон беради.
Саноатда кенг тарқалган ҳисоблагичлар ва сарф ўлчагичлар ишлаш принципи ва тузилишларига кўра бир қанча гуруҳларга бўлинади.
Суюқлик ва газларнинг миқдорини ўлчайдиган ҳисоблагичлар қуйидаги асосий гуруҳларга ажратилади:
1) ҳажм ҳисоблагичлари;
2) тезлик ҳисоблагичлари;
3) вазн ҳисоблагичлари.
Ишлаб чиқаришда суюқлик, буғ ва газларнинг сарфини улчайдиган асбобларнинг қуйидаги турларидан фойдаланилади:
1) босим фарқлари ўзгарувчан сарф ўлчагичлар; 2) босим фарқлари ўзгармас сарф ўлчагичлар; 3) тезлик босими сарф ўлчагичлари: 4) ўзгарувчан сатҳли сарф ўлчагичлар; 5) индукцион сарф ўлчагичлар; 6) ультратовуш сарф ўлчагичлар; 7)калориметрик (иссиқлик) сарф ўлчагичлар; 8) ионизацион сарф ўлчагичлар.