Mavzu. Menejment nazariyasini shakllanishi va rivojlanishi. Reja: Menejment nazariyalarining evolyutsion rivojlanishi. Menejmentning ilmiy maktablari

A. Fayol boshqarishni:

• 
  kelajakni ko’ruvchi;
  
• 
  faoliyatt tashkillashtiruvchi;
  
• 
  tashkilotni idora qiluvchi;
  
• 
  faoliyat turlarini muvofiqlashtiruvchi;
  
• 
  qaror va buyruqyaarning bajarshshshini nazorat qiluvchi kuchli qurol deb ataydi.
  

3.Kishilik alоqalari qоbiliyat fanlari. (1930-1950).

Ilmiy bоshqarish va klassik maktab yuzaga kelganda, psihоlоgiya endi tug’ilayotgan davri edi. XX asr bоshida psihоlоgiyaga e`tibоr berilmas edi. Bundan tashqari, psihоlоgiya bilan shug’ullanganlar bоshqarishiga kirmas edilar. Mehnat faоliyati muammоlari bilan bu yangi fan bоg’lanmagan edi. Milliy bоshqarish va klassik maktab vakillari insоn оmilini tan оlmasalar ham, ularni fikrini xaqqоniy xaq to’lash, iktisоdiy rag’batlantirish va funktsiоnal munоsabatlarni o’rnatish bilangina bоg’liq edi. Kishilar o’rtasidagi munоsabatlar uchun harakat, insоn оmilini samaradоrlikning asоsiy elementi hisоblay оlmaydiganlarga javоb tarikasida yuzaga keldi. Klassik usul kamchiliklariga qarshi chiqqani uchun bu maktabni ba`zan nоklassik maktab deb ham ataydilar.

“Ilmiy menejment” va “mumtoz menejment” namoyandalari mehnatni ilmiy tashkil qilish usullarini ishlab chiqishdi va mehnatni texnokratik boshqarilishiga asos solishdi. Bu usulga ko’ra:

• 
  rahbarning xodimga bo’ladigan munosabatlari alohidalashtirildi;
  
• 
  mehnatni rag’batlantirish qatьiy normalashtirildi;
  
• 
  mehnatni rejalashtirish va nazorat qilish qat’iylashtirildi;
  
• 
  mehnatni “jismonan majburlash” joriy qilindi;
  
• 
  yollanma ishchidan “fikrsiz robot” sifatida foydalanish usuli qat’iy o’rnatildi.
  

Mehnatni texnokratik boshqarish usuli yollanma ishchilarning mehnat unumdorligini oshirishda g’oyatda samarador va maqbul usul sifatida ko’p yillar davomida xizmat qidtsi. Ayniqsa, bu usul G. Ford zavodlarida yuqori rivojlanishga erishdi. Uning boshqa izdoshlari ishlab chiqarishni uzluksiz - konveyer usulida tashkil etish orqali boshqarishni markazlashtirishga, mehnatni ilmiy tashkil etishga, unumdorlikni keskin oshirishga erishdilar.

1850-1860 yillarda fan-texnika omilining kuchayishi mehnatni tashkil qilish va uni boshqarishda qo’llanilayotgan texnokratik usulning takomillashtirilishini taqozo etdi. Fan-texnika taraqqiyoti yangi texnologayalarning kirib kelishini jadallashtiradi. Endi ishchi kuchiga bo’lgan munosabat tubdan o’zgaradi.

Shunday bir sharoitda 1820-1830 yillari AQShda ilmiy va mumtoz menejmentlarga muqobil harakat sifatida “teylorizm”ga qandaydir darajada qarshi turuvchi yangi nazariya - “insoniy munosabatlar” maktabi paydo bo’ldi. Bu maktabga amerikalik jamiyatshunos va ruhshunos E.Meyo (1880-1949) asos soldi.

Bu maktab nuqtai nazaridan:

• 
  ishchi - bu fikrsiz robot emas, balki obro’-eьtiborga, o’z-o’zini hurmat qilishga, o’z qadr-qimmatini his etishga;
  
• 
  boshqa kishilar tomonidan ma’qullanishga, shaxsiy maqsadlar va manfaatlarga erishishga intilishda muayyan ijtimoiy ehtiyojlarga ega bo’lgan individdir.
  

Ayni individlar kompaniya va firmalarning manbai ekanligidan kelib chiqib, insoniy munosabatlar maktabi boshqaruvning:

• 
  tashabbuskorlikdan;
  
• 
  ishchilar bilan hamkorlikdan;
  
• 
  kompaniyada “birdamlik ruhi” va “mushtaraklik tuyg’usi”ni shakillantirishdan foydalanish hamda ularni rag’batlantirishga asoslangan tegishli usullarni ishlab chiqdi.