Mavzu: Mehnatni boshqarish usullari Reja: Mehnatni boshqarish xarakteri, mehnatni boshqarish turlari

2. F.Teylorning zamondoshi 

 F.Gilbret  xronometrajning  kashfiyotchisi  hisoblana  di. 

Amerika  kompaniyalari  birining  boshqaruvchisi  R.Vulf 

mehnat unumdorligini oshirishning bir qator yangi moddiy 

rag’batlarini  kiritgan  va  ishchilarni  boshqaruv  ning  ba’zi 

bir masalalarini hal qilishga jalb qilgan. Sotsiolog M.Follet 

korxonadagi  nizolar  muammosi  bilan,  rahbarlik  uslubi 

---

bilan  shug’ullangan.  Garvard  universiteti  professori 

G.Myunsterberg 

mehnat 

unumdorligini 

psixologik 

omillarga bog’liqligini ta’kidlagan. U birinchi testning va 

muxandislik psixologiyasining birinchi tizimli ocherkining 

muallifi  bo’lgan,  kasblarni  tanlashga  ilmiy  yondoshishni 

boshlab  bergan.  Muxandislar  va  ishlab  chiqarishning 

boshqa  mutaxassislari  bilan  bir  qatorda  psixologlar 

halokatlar  va  jarohatlarni  oldini  olish  muammosi,  hamda 

atrofdagi 

jismoniy 

sharoitlar 

–  yoritish,  isitish, 

shamollatish va h.k.larning mehnat unumdor ligiga ta’sirini 

tadqiqot qilish bilan shug’ullanganlar. Ularning g’oyalari 

zamonaviy  fanda  rivojlana  boshlagan,  uni  Yevropada 

ergonomika, AQShda esa – sotsial injeneriya deb ataydilar. 

---

Ushbu  olimlar  asarlarida  shakllangan  “mehnatni  ilmiy 

tashkil qilish” tamoyillari ko’p yillar davomida mehnatni 

texnokratik  boshqarishning  asoschisi  bo’lganlar.  Birinchi 

navbatda bu rahbarlikni yakka xodimga qaratish; mehnatni 

tashkil qilish va rag’batlantirishga me’ yoriy yondoshishni 

kiritish; mehnat jarayonini rejalashtirish va nazorat qilishni 

tashkil  qilish;  xodimlarni  tanlab  olish  va  tayyorlashni 

o’tkazish;  boshqaruv  faoliyatiga  mehnat  taqsimotini 

kiritish  va  ixtisoslashtirilgan  xodimlar  bo’linmalarini 

ajratish  haqidagi  qoidalardir.  Texnokratik  boshqaruv 

G.Ford zavodlarida yuqori darajada rivojlangan. Uzluksiz-

konveyerli  ishlab  chiqarishni  puxta  tashkil  qilish, 

rahbarlikni 

markazlashtirish 

va 

mehnatga 

ilmiy 

yondoshish  tufayli  G.Ford  va  boshqa  kompaniyalardagi 

---

uning  izdoshlari  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  ancha 

pasayishi  va  ishlab  chiqishni  oshishiga  erishganlar. 

Fordizm 

o’sha 

vaqtda 

mehnatni 

texnokratik 

boshqarishning  o’zining  namoyon  bo’lishi  bo’yicha  eng 

obro’li texnik-iqtisodiy va sotsial jihatlari bilan jipslashib 

ketgan. 

30-40 

yilarda  tadbirkorlarning  e’tiborini  E.Meyo, 

F.Rotlisberger 

kabi 

sanoat 

psixologlari 

va 

sotsiologlarining  tavsiyalari  o’ziga  jalb  qilgan.  Ularning 

yordam  larida  korporatsiyalarning  xizmatlari,  xodimlarni 

unumdorlikni  oshirishga  faollash  tirish,  korxonalardagi 

sotsial muhitni yaxshilash va mehnatkashlar va ma’muriyat 

o’rtasidagi  nizolarni  yumshatishga  harakat  qilganlar. 

O’sha  davrda  sotsial-psixologik  usullar  mehnatni 

---

texnokratik  boshqarishning  asoslarini  o’zgartir  maganlar, 

faqat uning shakli turli tumanroq bo’lgan. 

Ushbu davrda g’arbiy mamlakatlarda yollanma mehnatdan 

foydalanish sohasiga davlatning ta’siri kuchaygan. Asosiy 

yo’nalishlardan  biri  –  sanoatda  bandlikning  umumiy 

tamoyillari va mehnat munosabatlarini o’rnatishdir. Davlat 

mehnat  sohasidagi  korxonalar  faoliyatini  qonuniy 

chegaralashlar  yordamida  tartibga  solgan.  Masalan,  

AQShda  30-yillarda  sotsial  ta’minotning  me’yorlari,  ish 

Haqining  eng  kam  darajasi,  ish  vaqtidan  tashqari  ishlash 

soatlariga haq to’lash.