Mavzu: mehnat faoliyatini tashkil etish masalalari

3.Malakali mehnat taqsimoti yoki bajarilgan ishlarning murakkabligiga qarab mehnatni taqsim qilish, murakkab ishlar bilan oddiy ishlarni bir-biridan ajratishdan iborat. Shu bilan birga, mahsulot tayyorlashdagi texnologik murakkablik deganimizda tayyorgarlik fuktsiyalarini va mehnat jarayonlarini bajarishdagi, shuningdek, tayyorlangan mahsulot, ko’rsatilgan xizmat sifatii nazorat qilishda gi murakkabliklar nazarga olinadi.

4.Operatsiyalar bo’yicha mehnat taqsimoti ishchilar mehnatii eng to’la taqsimlashdir. Bunda ishlab chiqarishning har bir ayrim jarayoni ishlab chiqarish operatsiyasining tarkibiy qismlariga bo’linadi. Masalan, maxsus sof bolt tayyorlashning texnologik protsessi temirchilik-metall toblash, chilangar- yo’nish, naqsh solish va o’yish, frezerlik-bolt qoshidagi qirralarini frezerlash operatsiyalaridan iborat bo’ladi.

5.Kasbiy mehnat taqsimoti ishchilarning kasbiy ixtisoslariga qarab amalga oshiriladi va ish joyida u yoki bu kasb (ixtisos) bo’yicha ish bajarish nazarda tutiladi. Har bir tur ishning hajmiga qarab ishchilarga bo’lgan talabni-tsex, uchastka, ishlab chiqarish, korxona, birlashma va hokazolar uchun kasblar bo’yicha talab qiliadigan ishchilar sonini belgilash mumkin.

Mehnatni tashkil etish, uning muhim qismi bo’lgan mehnat taqsimoti va kooperatsiyasini chuqur tahlil qilish va bir qator chora-tadbirlar belgilash zarur. Bunday tahlil qilishning asosiy bosqichlari quyidagicha bo’lishi mumkin:

• Mehnatni tashkil etish, uning muhim qismi bo’lgan mehnat taqsimoti va kooperatsiyasini chuqur tahlil qilish va bir qator chora-tadbirlar belgilash zarur. Bunday tahlil qilishning asosiy bosqichlari quyidagicha bo’lishi mumkin:
• 1.Korxonada mehnat jarayonini tashkil etishning boshlang’ich omillarini tahlil qilish: ishlab chiqarish tipini, uning ko’lamlarini, texnologik jarayonlar, mashina va asbob-uskunalarning o’ziga xos xususiyatlarini, mehnatni mexanizatsiyalash, tsexlar, uchastkalar, ish o’rinlari va shu kabilarni birlashtirish darajasini aniqlashdan iborat.
• 2.Ishchilar mehnatining murakkabligini tahlil qilish: kasb- malaka darajasiga qo’yiladigan talablar va uning ishlab chiqarish talablariga muvofiq kelishi.
• 3.Ishchilar mehnat taqsimoti va kooperatsiyasini tahlil qilish: ishlab chiqarish jarayonining operatsiyalarga bo’linishi; umumiy ishlab chiqarish jarayoni tarkibida alohida operatsiyalarni bajaruvchi ishchilar o’rtasidagi aloqalarni o’rganish; ayrim ishlab chiqarish operatsiyalarini birga qo’shib bajarib turish yoki qismlarga bo’lish.
• 4.Ish vaqtidan mashinalar, hamda asbob-uskunalar ish vaqtidan foydalanishni tahlil qilish: smena ichida ish vaqtining bekor sarf bo’lishini, hamda ularning sabablarini aniqlash; ishlab chiqarish jarayonidagi «qaltis joylar»ni aniqlash;
• 5.Korxonada qo’llaniladigan mehnatni tashkil etish shakllarini tahlil qilish: tsexlar, uchastkalar, ish turlari, ayrim operatsiyalar bo’yicha ishchilar soni va kasb-malaka tarkibini o’rganish va bajarilayotgan ishlar, mehnat funktsiyalari va ijrochi–ishchilarning kasb- malaka jihatidan mos kelishini aniqlash; mehnat sharoitlarii yaxshilashning asosiy yo’nalishlarini o’rganish.

• Mehnat taqsimoti belgisi bo’yicha ish o’rinlarining ikki turi-yakka tartibdagi va jamoa ish o’rinlariga ajratiladi. Yakka tartibdagi ish o’rnida har doim bitta ijrochi xodim band bo’ladi. Jamoa ish o’rinlarida mehnat jarayonlari bir guruh xodimlari tomonidan amalga oshiriladi (masalan, mehnatni brigada tarzida tashkil etganda, yirik mashina agregatlariga va apparatura tizimlariga va shu kabilarga xizmat ko’rsatganda).
• Xizmat ko’rsatiladigan asbob-uskunalar soniga qarab, ish o’rinlari bir stanokli yoki ko’p stanokli bo’lishi mumkin. Ish o’rinlari barqarorlik belgisiga qarab tasniflanishi mumkin: ular bitta ish o’rnida joylashgan va jihozlangan muhim ish o’rinlariga (masalan, stanokchilar, yig’uvchilar, apparatchilarning ish o’rinlari) makoda doimo joyini almashtirib turadiga ko’chma ish o’rinlari (quruvchilar, kon ishchilari, avbatchi yoki ta’sirlovchi xodimlarning ish o’rinlari).
• Lekin, ish o’rinlari qanchalik xilma-xil bo’lmasin, ular qanday turkum va guruhlarga bo’linmasin, ish o’rinlarini tashkil etish uchun umumiy, majburiy talablar ham mavjud. Bu talablarni aynan uchta ibora: ta’minlash, rejalashtirish va xizmat ko’rsatish degan ibora bilan ifodalash mumkin. Ish o’rnini ta’minlash deganda unda jamlangan mehnat vositalari: asosiy texnologik va yordamchi asbob-uskunalar texnologik va tashkiliy jihozlar bilan aloqa va signal berish vositalari, mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik texnikasini jami tushuniladi. Ish o’rnini rejalashtirish deganda ishlab chiqarishning o’zaro bir- biri bilan funktsional jihatdan bog’langan barcha vositalari, mehnat buyumlari va xodimning o’zi uch o’lchovli makonda maqsadga muvofiq joylashuvi tushuniladi. Xizmat ko’rsatish tizimi-bu asosiy ishchilarning ish o’rinlarini uzoq vaqt mobaynida-bir smenadan tortib to bir haftagacha, hatto bir yilgacha yuqori unumli, bir maromda ishlash uchun zarur bo’lgan barcha kerakli narsalar bilan ta’minlaydigan yordamchi ishlarni bajarish sohasidagi butun bir tadbirlar majmuidir