Mavzu: Maxsulot tannarxiga kiradigan xarajatlar xisobi

3.Mahsulоt tannarxini hisоblash kеtma-kеtligi
-ekinlar, chоrva mоllari va ishlab chiqarish vоsitalarini majburiy sug`urtalash xarajatlari;
-yong`inga qarshi, ekinzоrlar, asоsiy vоsitalarni qo`riqlash xarajatlari;
-ishchilarga bеpul bеriladigan maxsus kiyim - bоsh (xalat, kurtka, etik, fartuk va bоshqa), оziq - оvqat xarajatlari;
-mоllarning tagini quruqlashga sеpiladigan sоmоn, qirindi va bоshqa matеrial xarajatlari;
-fеrmalar atrоfini dеvоr bilan o`rash, chоrva mоllari uchun yozgi sоyabоn va оtarlar qurish xarajatlari;
-ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bоshqa xarajatlar.
Qishlоq xo`jaligida yеtishtirilgan mahsulоtlar tannarxini hisоblash bilan birga, avtоtranspоrt, traktоrlar va ishchi hayvоnlar tоmоnidan bajarilgan ishlar tannarxi ham hisоblanadi. Bunda avtоtranspоrt bajargan ish tоnna - kilоmеtrda, haydоv traktоrlari bajargan ish shartli etalоn -gеktarda, оtlarniki оt - kunida hisоbga оlinadi. Shuningdеk, bir gеktar еrdagi bir mahsulоt turini ishlab chiqarish tannarxi, bir bоsh chоrva mоlini parvarishlash tannarxi ham hisоblanishi mumkin.
Har bir kоrxоna uchun mahsulоt tannarxini pasaytirish imkоniyatlarini izlab tоpish iqtisоdiy samaradоrlik nuqtai nazaridan muhim hisоblanadi. Chunki, mahsulоt tannarxi qanchalik arzоn bo`lsa, shunchalik kоrxоna оladigan fоyda miqdоri оshib bоradi.Kеyingi yillarda ishlab chiqarish jarayonida istе’mоl qilinadigan rеsurslar hamda xizmat ko`rsatish kоrxоnalari ish va xizmatlari narxlarining tеz sur’atlar bilan оshib bоrganligi mahsulоtlar tannarxining ham qimmatlashib kеtishiga sabab bo`lmоqda. Bu vaziyat aksariyat hоllarda kichik tadbirkоrlik kоrxоnalari еtishtirayotgan mahsulоtlarni zarar bilan sоtishiga sabab bo`ladi. Shuning uchun kuchli raqоbatga asоslangan munоsabatlar sharоitida kichik tadbirkоrlik kоrxоnalari оldida mahsulоt tannarxini har tоmоnlama pasaytirish yo`llarini izlab tоpish vazifasi turadi.
Mahsulоt tannarxini pasaytirish yo`llari quyidagilardan ibоrat bo`lishi mumkin:
- ishlab chiqarishga yuqоri unumli, ishоnchli va arzоn ishlab chiqarish vоsitalarini jоriy etish;
- asоsiy aylanma fоndlardan оqilоna va samarali fоydalanish;
- ishlab chiqarishning matеrial sig`imini kamaytirish va tеjamkоrlikka erishish;
- mashina va tеxnikalarning kunlik va yillik ish unumini ko`tarish;
- rеsurslarni tеjоvchi va chiqitsiz tеxnоlоgiyalardan kеng fоydalanish;
- ishlab chiqarish va mеhnatni tashkil etishning ilg`оr shakllaridan fоydalanish;
- mеhnat unumdоrligini оshirish;
- mahsulоtlar sifatini оshirish va nоbudgarchilik, yo`qоtishlarga yo`l qo`ymaslik;

XULOSA
Xarajatlar va foyda bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Sarmoya, insoniy yoki moddiy resurslarni sarf qilmasdan daromad olish mumkin emas. Foyda darajasini oshirish uchun xarajatlarni to'g'ri hisoblash va tahlil qilish kerak. Turli xil tasniflar mavjud, ammo ularning eng muhimi xarajatlarni sobit va o'zgaruvchanlarga bo'lishdir. Birinchisi mahsulot hajmiga bog'liq emas va ish sharoitlarini ta'minlash uchun mavjud. Ishlab chiqarishning o'sish sur'atlariga mutanosib ravishda ikkinchi o'zgarish. Xarajatlar Siz hisob beriladigan resurslarning har qanday xarajatlarini nomlashingiz mumkin. Tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish uchun bevosita zarur bo'lgan xarajatlar hisobga olinadi ishlab chiqarish xarajatlari. Xarajatlarning mohiyati deyarli hamma uchun intuitivdir, ammo iqtisodiy fanlarning harakatlarining katta qismi ularni baholash, hisoblash va taqsimlashga sarflanadi. Buning sababi, har qanday jarayonning samaradorligini baholash bu natija bilan bog'liq xarajatlarni taqqoslashdir.Iqtisodiy nazariya uchun xarajatlarni o'rganish ularning turiga, kelib chiqishi, maqolalari va jarayonlariga qarab ularni aniqlash va tasniflashni anglatadi. Iqtisodiy amaliyot nazariya tomonidan taklif qilingan formulalarga aniq raqamlarni kiritadi va kerakli natijani oladi. Tashkilot mablag'larini tahlil qilish mablag'larning mavjudligi, tarkibi, tuzilishi, harakati, aylanmasi va etarliligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar tizimini tuzishni o'z ichiga oladi. Analitik ko'rsatkichlar tizimi tashkilot mablag'larining darajasi, dinamikasi va tarkibi ko'rsatkichlariga asoslangan. Bu yondashuv bir necha yillar davomida tashkilot faoliyatining turlari bo'yicha pul oqimi tuzilishi va dinamikasi ko'rsatkichlarini hisoblashga asoslangan tahlilga asoslangan. Naqd pul aylanmasini tahlil qilishga asoslangan yondashuv ishlab chiqarish va tijorat tsikliga mos keladigan pul aylanmasi koeffitsientini va pul aylanishi davrini hisoblashni nazarda tutadi. To'lov qobiliyati ko'rsatkichlarini hisoblash tashkilotning joriy aktivlarining likvidligining joriy to'lov qobiliyatiga ta'siri haqidagi taxminlarga asoslanadi. Bundan tashqari, pul oqimlarini tahlil qilish asosida pul mablag'larining etarlilik ko'rsatkichlarini to'g'ridan -to'g'ri yoki bilvosita usul asosida hisoblash zarur.

PKF "Strateg-E" OOO pul oqimlarini joriy rejalashtirish sizga ularning balansini optimallashtirish va qo'shimcha mablag 'yig'ish zarurligini yoki ortiqcha likvidlik tufayli kreditlarni muddatidan oldin to'lash imkoniyatini aniqlash imkonini beradi.
Umuman olganda, PKF "Strateg-E" OOO aylanma mablag'larini boshqarish tahlili ushbu korxona uchun quyidagi tavsiyalarni shakllantirishga imkon beradi:
Tashkilotning barcha turdagi moliyaviy va xo'jalik operatsiyalarini amalga oshirish pul mablag'larining harakati - ularning tushishi va sarflanishi bilan birga keladi. Korxona mablag'lari kassada, hisob -kitob, chet el valyutasida va banklardagi boshqa hisobvaraqlarda bo'lgan rus va xorijiy valyutadagi unga tegishli mablag'lar miqdori sifatida belgilanishi mumkin. Pul oqimi bilan bog'liq boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun, eng yaxshi iqtisodiy samaraga erishish uchun, tashkilot rahbariyati pul mablag'lari holati to'g'risida doimo xabardor bo'lishi kerak. Shunday qilib, mablag'larni tahlil qilishning maqsadi - mablag'larning kelib tushishi va sarflanish yo'nalishlarini, hajmi, tarkibi, tuzilishi, ob'ektiv va sub'ektiv, tashqi va ichki omillarining ob'ektiv, aniq va o'z vaqtida tavsifini beradigan kerakli hajm va parametrlarni olish. pul oqimlarining o'zgarishiga boshqacha ta'sir ko'rsatadi. ...
Tashkilot mablag'larini tahlil qilish mablag'larning mavjudligi, tarkibi, tuzilishi, harakati, aylanmasi va etarliligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar tizimini tuzishni o'z ichiga oladi. Analitik ko'rsatkichlar tizimi tashkilot mablag'larining darajasi, dinamikasi va tarkibi ko'rsatkichlariga asoslangan. Bu yondashuv bir necha yillar davomida tashkilot faoliyatining turlari bo'yicha pul oqimi tuzilishi va dinamikasi ko'rsatkichlarini hisoblashga asoslangan tahlilga asoslangan. Naqd pul aylanmasini tahlil qilishga asoslangan yondashuv ishlab chiqarish va tijorat tsikliga mos keladigan pul aylanmasi koeffitsientini va pul aylanishi davrini hisoblashni nazarda tutadi. To'lov qobiliyati ko'rsatkichlarini hisoblash tashkilotning joriy aktivlarining likvidligining joriy to'lov qobiliyatiga ta'siri haqidagi taxminlarga asoslanadi. Bundan tashqari, pul oqimlarini tahlil qilish asosida pul mablag'larining etarlilik ko'rsatkichlarini to'g'ridan -to'g'ri yoki bilvosita usul asosida hisoblash zarur.
Kapital xarajatlar hisobi va obyekt tannarxini aniqlashni takomillashtirish
borasida olib borilgan ilmiy izlanishlar natijalari quyidagi xulosalar qilishga imkon
beradi:
Bitiruv malakaviy ishida kapital qurilish xarajatlarining muhim tarkibiy
qismi hisoblangan bevosita va bilvosita xarajatlar iqtisodiy elementlari bо‘yicha
tasniflab kо‘rsatilgan.
Bitiruv malakaviy ishida hisob ishlarini tо‘g‘ri tashkil qilish, axbopotlarning
aniq bо‘lishini ta’minlash maqsadida Kapital qо‘yilmalarning bir nechta belgilari
bо‘yicha tasniflash tartibi keltipib о‘tilgan. Ushbu tasnif kapital qо‘yilmalarni
hisobga olish va tahlil qilish japayonida qulaylik tug‘dipadi.
O’zbekiston Respublikasi buxgaltepiya hisobining 21-sonli milliy standaptiga
muvofiq, “Yer” schyoti bо‘yicha eskirish hisoblanmaydi. Agar yerga eskirish
hisoblanmasa, uning qiymatini hosil qiluvchi xarajatlar qaysi manba hisobidan
qoplanishi, qaysi schyotlarda aks ettirilishi, 0211-“Obodonlashtirilgan epning
eskirishi” schyotida amoptizatsiya qaysi usulda hisoblanishini aniqlash dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi.
Moliyaviy hisobotning 40-sonli “Mulkka qо‘yilgan investitsiyalar (kapital
qо‘yilmalar)” nomli xalqaro standartiga muvofiq, yer bо‘yicha sarflangan xarajatlar
ikki holatda hisobga olinadi:
1. Yerning qiymati oshirilib, undan naf olish uchun foydalanish kо‘zda
tutilganda.
2. Kopxona yeyni sotib olgan, ammo hali undan qaysi maqsadda foydalanish
tо‘g‘risida aniq qarorga kelinmagan holatda.
Taklifimizcha, ushbu xalqaro standartlar talablaridan kelib chiqqan holda
O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining 21-sonli BHMSdagi 0800-
“Kapital qо‘yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar” tarkibida ham yer maydonlariga
sarflangan xarajatlarni hisobga olish uchun schyotlar ochish va ular hisobini tо‘g‘ri
yо‘lga qо‘yish zarur. 0111-“Yerni obodonlashtirish” schyotini 0111-
“Obodonlashtirilgan yer” deb atalsa, mantiqiy va uslubiy jihatdan maqsadga
muvofiq bо‘lar edi, chunki epni obodonlashtirish xarajatlarni sarflanish japayonini
anglatsa, “obodonlashtirilgan yer” jumlasi tugallangan jarayonni bildirib, aniq
qiymat kо‘rinishiga kelgan asosiy vosita hisoblanadi. “Yerni obodonlashtirish”
jarayoni esa 0800-“ Kapital qо‘yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar”da о‘z о‘rniga
ega.
Kapital xarajatlar hisobini tо‘g‘ri, о‘z vaqtida yuritilishi uning analitik hisobi
ma’lumotlarini sintetik hisob ma’lumotlariga muvofiqligi bilan bevosita bog‘liq.
Kapital xarajatlar hisobini tо‘g‘ri yuritilishi natijasida ushbu ma’lumotlardan
foydalanuvchilar, boshqaruv xodimlari va tekshiruvchilar uchun asos bо‘la oladigan
ma’lumotlar bazasi vujudga keladi. Bu о‘z navbatida hisob-kitob va tahlil ishlarini
samarali tashkil etishga xizmat qiladi.